Thuiskijken – 21 november 2016

Een selectie uit de videotheek van nieuwe, interessante en curieuze films die niet in de bioscoop zijn uitgebracht. En films opnieuw uitgebracht op dvd.

THIS IS ENGLAND
Nieuw hoogtepunt van Shane Meadows

En opnieuw is een meesterwerk van de Britse regisseur Shane Meadows niet te zien in Nederland. Na dead man’s shoes moeten we ook zijn laatste, de autobiografische skinheadfilm this is england, weer zelf uit het buitenland importeren. Doet dat nou maar snel — het is namelijk een van de beste films van het jaar.

Een lange zomervakantie, met nieuwe vrienden, nieuwe schoenen, en een nieuwe identiteit; met een eerste tongzoen en weerzinwekkend racistisch geweld. Welkom in Engeland anno 1983, het land van Thatcher, de Falklandoorlog en skinheads.
Een van de honderden soldaten die op de broodkruimelgrote Falklandeilanden is gestorven is de vader van 11-jarige Shaun. Opdondertje Shaun (Thomas Turgoose — een ontdekking die niet acteert maar ís) woont alleen met zijn verdriet en moeder in een armoedige flat in een afgetrapt dorp. Op school wordt hij gepest en geslagen. Tot hij bevriend raakt met de lokale skinheads: een bonte club tieners onder aanvoering van de goedmoedige slungel Woody (een innemende Joe Gigun). Deze skins dragen Doc Martins, tattoo’s en bomberjacks maar moeten niets hebben van politiek en racisme — ze zijn van de oude stempel, houden dus van zwarte muziek; één van hun leden is zelfs zwart. De skinheads geven kansloze, werkloze jongeren een stoere niemand-maakt-mij-wat-houding en Shaun een nieuw thuis.

Combo
Dan komt de legendarische Combo terug uit het gevang, waar hij is gehard, en politiek bewust geworden. Combo (een verpletterende Stephen Graham), hakenkruis in de nek, één brok agressief charisma, maakt de vriendelijke dorpskins in een dreun politiek bewust. En voor deze werkloze zoon van de arbeidersklasse, wier spierkracht waardeloos is geworden, betekent dat racistisch. De groep splijt, en Shaun moet kiezen — voor de bemoedigende glimlach van Woody of de brute power van Combo.
Meadows kijkt met een typisch Britse sociaal-realistische en volstrekt waardevrije blik. In al zijn films — ontspoorde jongeren krijgen boksles in twentyfourseven, twee jochies raken bevriend met excentrieke engerd in a room for romeo brass — bekijkt hij zijn schooiers, uitkeringstrekkers, kruimeldieven en andere lokale losers vol mededogen. Combo is niet alleen een agressieve bruut, maar ook een gekwetste jongen op zoek naar liefde. “Weet je nog die ene avond”, zegt hij tegen de prachtige Lol, dat was de mooiste nacht van mijn leven. Het was de ergste nacht uit het mijne, antwoordt zij.

Dreiging
Maar net als Martin Scorsese weet Shane Meadows dat geweld in veel sociale kringen net zo gewoon is als een pak melk. En als geen ander kan hij ontroerende tederheid frontaal laten botsen op scènes vol dreiging, waarbij geweld constant in de lucht hangt. this is england is, op een verschrikkelijke aftuiging na, een verrassend geweldloze film — zeker in tegenstelling tot de bloedige, briljante wraakfilm dead man’s shoes. In één van de mooiste scènes zijn Shaun en zijn maten in koddige verkleedkleren lekker buiten aan het ravotten. Maar de speech van Combo of zijn discussie met Jamaicaanse skin Milky zijn zo vol van onheil dat je haast hoopt op een vechtpartij — zodat de keeldichtknijpende spanning tot ontlading komt.
this is england is nog gevoeliger dan zijn vorige films. Dit is dan ook zijn meest persoonlijke film tot nu toe. Shaun ís Shane. Op de extra’s wordt, heel terloops, duidelijk hoe autobiografisch deze film is. Sla de statische interviews over, en kijk naar de nonchalante making of’s — en dompel je onder in de Meadows-methode.
Tijdens een van de eindeloze improvisaties (aan repeteren doet hij namelijk niet) vertelt Meadows — kaal, polo, vette pens, kortom: een echte Britse ‘geezer’ — hoe hij zelf skinhead werd. Ook Shane werd onder de hoede genomen van een vriendelijke skin, en ontmoette later een harde bajesklant die hem verleidde met stoere verhalen vol geweld. Toen die verhalen opeens echte vechtpartijen werden was het snel voorbij voor Shane. Dat geweld zou hem nooit meer loslaten: “It was the most horrific thing I have ever seen”, vertelt hij.
this is england is heel veel. Terugblik op een jeugd, liefdevol geobserveerd; tijdmachine die een specifieke historische periode haast fysiek voelbaar maakt; haarscherpe studie van de aantrekkingskracht van gangs; symbolisch beeld van de omslag van skinheads van apolitieke subcultuur naar een rechts extremistische bende. En een nieuw hoogtepunt in het oeuvre van één van Engelands beste — en in Nederland meest genegeerde — auteurs.

Rik Herder
this is england is te koop op dvd (import, Optimum)

Top 10 import dvd’s

the films of kenneth anger, volume two
Tweede deel van verzamelde werk van de legendarische anarchist-avantgardist Anger bevat scorpio rising, kustom kar kommandos, invocation of my demon brother, rabbit’s moon en lucifer rising. Anger, dit jaar 80 geworden, werkte nauw samen met distributeur Fantoma die kosten nog moeite spaarde om deze korte films te restaureren en een bij zijn status passende dvd-première te geven.

phantom carriage
Een zatlap die op oudjaar overlijdt moet een jaar lang de Wagenmenner des Doods zijn. Sombere, stijlvolle Zweedse horrorfilm uit 1921 is voorzien van een nieuwe soundtrack van de elektronische muzikanten van KLT.

nosferatu
Masters of Cinema eert de meester van de zwijgende film F.W. Murnau die als eerste Bram Stokers Dracula vereeuwigde, en er een expressionistisch meesterwerk van maakte. Max Schrecks bloedzuigende Graaf, met slagtanden in het midden van de mond en niet in de zijkant zoals zijn latere conculega’s, werd één van de meest iconische filmhelden.

sansho dayu en gion bayashi
Twee films van Kenji Mizoguchi: de intrieste klassieker sansho the bailiff (Gouden Leeuw 1954) waarin een verbannen gouverneur gescheiden raakt van vrouw en kinderen, en het minder bekende gion bayashi waarin een ervaren geisha een jongere geisha onder haar hoede neemt.

the tree of wooden clogs
Oogstrelende studie van het boerenbestaan rond de vorige eeuwwisseling door Ermanno Olmi uit 1978. In de beste neorealistische traditie volgt Olmi vier seizoenen lang het aardse geploeter van stokarme boerenfamilies. Het land wordt bewerkt, een varken geslacht, tomaten geplant en vader snijdt een klomp voor zoonlief.

tabu
Nog een Murnau door MocC gerestaureerd: zijn schitterende ode aan de pure wilden van Haïti uit 1927. De samenwerking met docu-pionier Robert Flahery liep niet helemaal vlekkeloos: alleen Murnau kreeg regiecredits.

drunken angel
Eerste samenwerking tussen Akira Kurosawa en Toshiro Mifune uit 1948 is een somber broedende film-noir waarin de latere samoerai een zieke Yakuza speelt die vecht tegen tuberculose en geholpen wordt door norse arts Takashi Shimura. Criterion.

i don’t want to sleep alone
Filmkrantfavoriet Tsai Ming-liang, de minimalist die in longtakes het anonieme stadsbestaan bespiegelt, geeft zijn normaal zwijgzame muze Lee Kang-sheng nu een dubbelrol waarin hij letterlijk geen woord spreekt.

aki kaurismäki collection: the leningrad cowboys
Drie films over de Siberische rockers met de lange puntschoenen: de eerste reis naar de VS; het niet grappige deel 2 met de reis terug naar huis en het swingende deel 3 waarin Kaurismäki een groots live concert van de cowboys voor 70.000 Finse fans (!) registreert.

mountain of the cannibal god
Notoire Italiaanse kannibalenfilm waarin Ursala Andress in het oerwoud op zoek gaat naar haar man maar pythons, krokodillen en natuurlijk mensenvlees etende inboorlingen aantreft. Gerestaureerd en liefdevol van nog meer viezigheid voorzien door exploitatie distributeur Blue Underground.

Rik Herder

Deze lijst is samengesteld door Boudisque. Voor meer informatie ga naar boudisque.nl

THE FIRM
Alan Clarke
Bex (Gary Oldman) is een hooligan. Maar niet eentje zoals de buitenwacht ze voorstelt. Hij is geen werkloos, bierzuipend slachtoffer van de maatschappij. Hij is getrouwd, heeft een dochtertje, is een succesvolle makelaar, draagt een stropdas. In de weekenden gaat hij los met zijn maten van de Oost-Londense Inner City Crew en wordt er met rivaliserende ‘firms’ gerost volgens het principe ‘we come in peace, we leave you in pieces’. Wanneer hij het plan opvat een nationale firm op te bouwen om huis te houden in Duitsland tijdens het EK ’88, moet hij eerst geduchte concurrenten om het leiderschap uitschakelen.
the firm (1990) is een sterke en schokkende tv-film over Britse voetbalhooligans, maar is bovenal een film van Alan Clarke (1935-1990), in Nederland nauwelijks bekend maar in zijn vaderland een legende. Zijn status als vernieuwende filmmaker is in Engeland onomstreden; wie tv-films als scum (1978, beenhard jeugdgevangenisdrama) en made in britain (1982, over een eenzame skinhead) heeft gezien, weet waarom. Hij had een neus voor talentvolle jonge acteurs en bezorgde hen steevast een doorbraak; in scum waren dat Phil Daniels en Ray Winstone, made in britain kende een fenomenaal debuut van Tim Roth. Daarnaast was Clarke een stijlvol regisseur die wilde opvoeden (zonder opgeheven vinger), vermaken en provoceren, en dat kón, hoewel de BBC grote moeite had met het geweld dat hij bewust onverhuld in beeld bracht — scum werd zelfs door zijn opdrachtgevers verboden voor uitzending. Of hij nu films maakte over incest, heroïneverslaafden of de Ierse kwestie (het verbijsterende elephant, bestaande uit een aaneengesloten reeks liquidaties), zijn toon was luid, zijn aanpak was integer.
Vanwege Clarke’s vele talenten en grote invloed op het Britse tv-drama is deze dvd (verpakt in een mooie tinnen doos) voorzien van vele extra’s, en die zijn zonder uitzondering fantastisch. Er zijn allerlei nieuwsitems en docu’s toegevoegd, die Clarke’s oeuvre uitvoerig belichten. Het fraaist is het interview met een geëmotioneerde Stephen Frears die Clarke’s films en zijn abrupte dood beschouwt: “His work became magnificent, solitary, to be judged on its own terms. He was like going uphill, towards some mysterious light. Very moving.”
Mike Lebbing
Te koop op dvd (import, BBC DVD)

BREACH
Billy Ray
De spionagethriller breach werd in Amerika uitgesteld om een gelijktijdige release met the good shepard te vermijden. In Nederland haalde de film in het geheel de bioscoop niet, in tegenstelling tot Robert De Niro’s omslachtige en veelomvattende ontstaansgeschiedenis van de CIA. Jammer, want daarmee is ons een nuchterder blik op het dagelijks werk van de spion ontzegd.
Het waargebeurde verhaal over de val van dubbelspion Robert Hanssen speelt in de gangen van het FBI-hoofdkwartier. Die blijken in breach net zo grijs en grauw als de gemiddelde kantoortuin, en het leidinggevend personeel net zo nietszeggend — één van deze managers wordt gespeeld door Gary Cole in een variant op zijn irritante baas uit office space (1999). Hanssen zelf (Chris Cooper) is al net zo onopvallend; op het eerste gezicht geen tweede blik waard. Zoals elke goede spion, natuurlijk, en Hanssen is één van de besten. Zo goed zelfs, dat hij, als hij geheimen verkoopt aan de Russen, zélf met de opsporing van het lek wordt belast. Vijfentwintig jaar lang speelt hij ongestraft staatsgeheimen door aan de vijand. Totdat hij in februari 2001, twee maanden voor zijn pensioen, toch nog gepakt wordt.
breach vertelt de laatste twee maanden tot aan Hanssen’s arrestatie vanuit de ogen van groentje Eric O’Neill (Ryan Phillippe). Dat de film zich slechts enkele maanden voor de aanslagen op het WTC afspeelt, wekt verbazing, vooral door de Russische vijand — een relict van de jaren tachtig. Zo nu en dan verwijst breach echter naar de komende realiteit. De openingsscène toont O’Neill op zijn observatiepost waar hij mogelijke terroristen bespiedt — een echtpaar van overduidelijk Arabische afkomst. Als hij wordt overgeplaatst naar de zaak Hanssen vraagt hij zich dan ook af of dit geen belangrijker doelwitten zijn dan een bijna gepensioneerde perverseling. En wanneer O’Neill eenmaal als assistent van Hanssen aan de slag is toont Ray ons letterlijk de wisseling van de wacht die in januari 2001 plaatsvond. Aan de wand in de hal van het FBI-gebouw worden de portretten van scheidend president Bill Clinton en diens procureur-generaal Janet Reno vervangen door die van nieuwkomers John Ashcroft en George Bush.
Joost Broeren
Te huur en te koop op dvd (RCV)

WORKINGMAN’S DEATH
Michael Glawogger
Te hoog gespannen verwachtingen? Waarschijnlijk wel. Een man die een film als megacities heeft gemaakt, een associatief meesterwerk over de verstedelijking van de wereld, gefilmd op vier locaties en verbeeld als een levend organisme, met speciale aandacht voor de anus, had een nieuwe film gemaakt: workingman’s death. Weer over zo’n potentieel schitterend onderwerp. Fysieke arbeid in de 21e eeuw. Bestaat het nog? De arbeidersklasse? Is het verdwenen? Of slechts onzichtbaar geworden? Wederom is de film in verschillende hoofdstukken verdeeld. Mijnwerkers in de Oekraïne, zwavelsprokkelaars in Indonesië, geit- en runderslachters in Nigeria, bootdemonteerders in Pakistan en de toekomstige staalindustriemedewerkers in China. En het begint ook goed, met muziek van John Zorn en flarden symfonia donbassa en le sang des bêtes.
Maar dan. Het kan aan mij liggen, maar een beetje beeldessay moet het toch hebben van zijn dwarsverbanden. Als je iets zinnigs over een dermate breed onderwerp wil zeggen, zonder veel omhaal van woorden, dan zul je toch moeten snijden, versnellen, vertragen, herhalen, vergroten en verkleinen; precies zoals Michael Glawogger in megacities heeft gedaan. Niks van dat alles in workingman’s death, het lijkt wel of de montageman een weekje vrij had, alles staat hier keurig na elkaar. En dat is te vrijblijvend voor zo’n onderwerp, want alleen het tonen van de vuile arbeid — hoe prachtig ook gedaan — zegt nog niks over het tijdsgewricht waarin het plaatsvindt. Die mijnwerkers, slagers en staallassers hadden we in de vorige eeuw ook al.
Slechts eenmaal komt Glawogger in de buurt van zijn thema: als de zwavelverzamelaars — via aangelegde pijpen slaat de giftige zwaveldamp neer op de rotsen waarna de mannen ze met bijlen uithakken en vervolgens kilometers lang in manden vervoeren — plots oog in oog komen te staan met een roedel parasoltoeristen, die zich niet toevallig ook daar bevinden. Can we take your picture, please? How much for that piece of yellow stone?
Kijk, dát is nu arbeid in de 21e eeuw. De rest is slechts geschiedenis.
Mike Naafs
Te koop op dvd (import, RealFictionFilme)

VIJF AVONDEN + ZONDER GETUIGEN
Nikita Michalkov
Het label Moskwood houdt de Russische cinema hoog in het vaandel. Dit keer met de dvd-release van vijf avonden (1979) en zonder getuigen (1983) van Nikita Michalkhov. Beide films spelen zich goeddeels of compleet af in één appartement, en draaien om ex-geliefden die elkaar jarenlang niet gezien hebben maar nog steeds veel (te veel) voor elkaar voelen. Telkens is het de man die zijn rentree maakt en de moeizaam verworven tevredenheid uit balans brengt. Zit die vrouw nog wel op hem te wachten? Hebben ze destijds niet teveel kansen laten liggen? Zo ja, wat valt er dan nog te redden? Michalkov weerspiegelt de emotionele verwijderingen en toenaderingen van de personages in hun fysieke posities ten opzichte van elkaar — hij in de keuken, zij op de wc, hij in de deuropening, zij achter het kamerscherm; tussendoor draalt de camera langs foto’s aan de muur, prullaria op tafel, een aquarium of wat het ook mag zijn dat het appartement tot thuis maakt. Terwijl vijf avonden regelmatig de deur uitgaat en alledaags leven in de brouwerij brengt met de buren of het vriendinnetje van het inwonende neefje, kiest zonder getuigen voor eenzame opsluiting met de hoofdpersonages. Hun vereniging is niet méér een strijd dan die van hun tegenhangers in vijf avonden, maar wel een strijd die veel meer op de man/vrouw af wordt geleverd. Van de ene verbale explosie naar de andere gaat de tafel om, het glas aan diggelen, de kast tegen de vlakte. Rust krijgen de twee enkel wanneer het appartement als in een theaterstuk verduistert en ze in het zoeklicht aan de camera vertellen wat ze elkaar niet durven zeggen. Dan wordt ook duidelijk dat de oorsprong van dit intens geacteerde, tragische, soms ook erg grappige Kammerspiel deels op het podium ligt: Michalkov werkte tegelijk aan een toneel- en filmversie van het verhaal, maar kreeg alleen de film van de grond. De korte interviews met Mikhalkov zijn het interessantste bonusmateriaal op de dvd’s, die op het hoesje soms onjuiste informatie verstrekken: de films zijn niet widescreen maar (correct) vierkant van formaat en vijf avonden heeft geen Nederlandse ondertiteling. Dat die film in kleur zou zijn, lijkt ook niet te kloppen — tot aan de ontroerende finale.
Kevin Toma
Te koop op dvd (Moskwood)

Vergeten zilver

De schouders van Béatrice Dalle

In deze nieuwe rubriek geen ruimte voor de zoveelste filmauteur. Hier wordt stilgestaan bij vergeten, markante of ondergewaardeerde acteurs en actrices. In de tweede aflevering komt Béatrice Dalle voor het voetlicht.

betty blue

Je was niet hip als je in het midden van de jaren tachtig niet de iconografische poster van betty blue aan de muur had hangen. Zo simpel was het. Dat kwam niet zozeer door de film zelf, een soort turks fruit op z’n Frans, die anno 2007 trouwens nogal gedateerd oogt. Het was de verpletterende titelrol van de toen 21-jarige Béatrice Dalle, die zwartharige seksbom met dikke lippen, grote witte tandenrij met spleetjes en een zwoele oogopslag, die het hem deed. Tot ver buiten Frankrijk raakten filmliefhebbers in de ban van dat rare, betoverende wicht, dat in de film Jean-Hugues Anglade’s hoofd en lendenen op hol brengt en zich blootgeeft zoals alleen beginnende rasactrices dat kunnen: volledig naturel, tot aan het emotionele einde van de film toe, wanneer ze haar verstand heeft verloren en Anglade haar uit haar lijden verlost. Dalle brak met haar eerste rol meteen internationaal door. Ze was jong en iedereen wilde haar bezitten. In een memorabele aflevering van Clive James’ BBC-serie bezocht de veel oudere programmamaker haar in Parijs en voelde zich bij haar energie, charisma en gebrek aan gêne ineens heel oud en overbodig worden.
Daarna kwamen rollen in een paar aardige Franse films zoals la belle histoire, maar snel bleek dat de frêle schouders de weelde niet konden dragen. Er volgden vooral veel matige films en problemen met drugs en justitie. Tijdens de opnamen van the blackout (1997) van Abel Ferrara, zelf een notoir gebruiker, werd ze opgepakt voor cocaïnebezit. Een pijnlijke carrièrewending, want ze kreeg geen werkvergunning meer in Amerika en kon dus fluiten naar haar rol als Bruce Willis’ echtgenote in the sixth sense, een film die haar zwalkende carrière waarschijnlijk een enorme impuls had gegeven. Dalle bleef confuus in Frankrijk, sloeg een parkeeragente op haar bek en haar verloofde (acteur Alessandro Gassman) trouwde pardoes met een andere vrouw. Dalle liet zich later in de gevangenis in de echt verbinden met een onbekende bajesklant.
Met zo’n warrig heden biedt een duik in Dalle’s verleden ampel melancholie over een verkeerd verlopen loopbaan. Dat kan met de recente Criterion-dvd night on earth (1991), Jim Jarmusch’ mozaïekfilm over vijf taxichauffeurs in vijf wereldsteden. Dalle valt te zien in Parijs (waar anders?) en speelt een blinde jongedame die haar gekleurde taxichauffeur het hoofd op hol brengt (wat anders?). Dalle is in deze broeierige episode nog niet zo blasé zoals later in haar loopbaan. Ze is in topvorm, dat wil zeggen, ze is zichzelf en gaat nogal kort door de bocht wanneer ze probeert te begrijpen wat voor vent die chauffeur uit Ivoorkust nou eigenlijk is, en wanneer ze uitlegt hoe het is om blind te zijn. Een klein, stil stukje verhalenvertellen zoals Jarmusch dat zo goed kan, een klein, stil stukje acteren zoals Béatrice Dalle dat ooit zo goed kon.

Mike Lebbing
betty blue (A-Film) en night on earth (import, Criterion) zijn te koop op dvd