Thuiskijken – 20 januari 2016

Chi-Raq
No peace, no pussy

Chi-Raq is een weer een echte Spike Lee-joint: speels, urgent en behoorlijk problematisch.

Door Hugo Emmerzael

Spike Lee nam voor Chi-Raq Aristofanes’ klassieke komedie Lysistrata, over een vrouw die de Peloponnesische Oorlog wil beëindigen met een seksstaking, en plaatste dat verhaal in het hedendaagse Chicago, een stad die wordt gekweld door bendegeweld. Het is een slimme overzetting: de volledig in rijm gesproken film is zowel een verwijzing naar de klassieke tekst als een modern hiphopwerk. Niet voor niets opent Chi-Raq met titels die Nick Cannons openingsnummer uitspellen, een paring van beeld en geluid zoals je dat voornamelijk in hiphopvideo’s op YouTube vindt.
Lee haalt het beste uit rapper Cannon als gangster Chi-Raq, leider van de ‘Trojans gang’. De rivaliserende gangleden zijn natuurlijk lid van de Spartans en staan onder leiding van Cyclops (Wesley Snipes met ooglap). Het moge duidelijk zijn dat Lee zijn bronmateriaal niet volledig getrouw, maar juist op speelse, wilde en absurde wijze benadert. Zo lijkt Lee’s Lysistrata, met overtuiging gespeeld door Teyonah Parris, eerder uit Destiny’s Childs videoclip voor Survivor dan uit de oudheid te zijn gestapt. Echo’s van die clip zijn onmiskenbaar wanneer ze in militair ornaat haar mantra haar mantra aan een leger vrouwen laat horen: ‘no peace, no pussy!’

Geile idioten
Haar seksuele protest inspireert de vrouwen van Chicago om hun partners de ‘entree en toegang te ontzeggen’. Het zijn de opeenvolgende tegenstribbelingen van de mannen die de gangsters in een nieuw daglicht zetten: niet als ruige alfamannen met een (misplaatste) erecode, maar als geile idioten die niet verder kijken dan hun geslachtsdeel lang is. Een wanhopige tactiek van de mannen om de vrouwen die zich inmiddels verschanst hebben over de streep te trekken is het afspelen van romantische slow jams op grote speakers, hopende ze weer in de juiste stemming te brengen.
Chi-Raq zit vol met dit soort clichés over de verhoudingen tussen mannen en vrouwen. Dat is vaak prima, het bronmateriaal is immers een 2400 jaar oude komedie, maar tegelijkertijd blijven sommige urgente vragen rondom de plot onbeantwoord. Wat nou als een man zich de seks, ondanks protest, wel toe-eigent? Er wordt nooit stilgestaan bij eventuele verkrachtingen of seksuele intimidaties die zouden kunnen plaatsvinden. Nog een teken dat Spike Lee, die dat overigens ook openlijk toegeeft, moeite heeft met het maken van films vanuit een vrouwelijk perspectief.
Lee’s ongenuanceerde vrouwbeeld is een oprecht gemis, maar tegelijkertijd moet er ook gekeken worden naar wat hij wel met Chi-Raq vertelt. Lee gebruikt seksualiteit hier om bendegeweld van binnenuit te ontmantelen. Vooral Cannons Chi-Raq ondergaat een louterende ontwikkeling. Zijn verhaal toont een grote gelijkenis met die van Zuid-Afrikaanse oorlogsmisdadigers die na de burgeroorlog op televisie hun daden moesten opbiechten voor de Waarheids- en Verzoeningscommissie. Zijn personage, dat symbool lijkt te staan voor alle gangsters, transformeert tijdens de biecht van ongevoelige antiheld tot nederig mens.
Deze verhaallijn is ook vatbaar voor kritiek en het zijn vooral de mensen uit Chicago geweest die het hardst naar Spike Lee hebben uitgehaald. Er was bijvoorbeeld al ophef na de lancering van Chi-Raqs eerste trailer waarin Samuel L. Jackson de probleemstad in oranje pak op komische wijze introduceert. Volgens de inwoners van Chicago, die de naam ‘Chi-Raq’ als aanstootgevend beschouwen, zou deze film de echte problemen waar ze mee kampen niet representeren. Sterker nog: met zijn muzikale komedie zou Lee de wanhoop en het geweld in Chicago alleen maar trivialiseren.

Satire
Toen kwam er een tweede trailer, inclusief voorwoord van Lee. “Dit is een satire”, legde hij uit, waarschijnlijk aan diegenen die hadden gemist dat Samuel L. Jackson in deze film in oranje pak en in rijm de camera direct toespreekt. Het doet eigenlijk allemaal weer denken aan Bamboozled, Lee’s controversiële film uit 2000 die zelfs opent met de woordenboekdefinitie van satire. Lee gebruikte toen de controversiële minstrel shows en de iconische Blackface om Amerikaanse televisie een spiegel voor te houden. ‘Dit doen jullie nog steeds met zwarte televisie’, leek hij met die omstreden, ontoegankelijke film te willen zeggen.
Chi-Raq is misschien even problematisch als Bamboozled, maar is tegelijkertijd een stuk toegankelijker, energieker en daardoor effectiever. Spike Lee gebruikt zijn films niet om problemen op te lossen, maar om ze aan de kaak te stellen. Zelfs zijn grootste klassieker Do the Right Thing kan als racistisch en kortzichtig gezien worden. Net als die film biedt Chi-Raq geen echte oplossingen voor Chicago of voor de zwarte Amerikaanse bevolking, al kun je er nog steeds belangrijke vraagstukken uithalen. Wat kunnen we wel doen voor vrede? Minder seks is waarschijnlijk niet de oplossing. Ons überhaupt bekommeren om deze problemen, ongeacht hoe ver weg ze voor ons zijn, is misschien een begin. Als er immers iets is wat je wel uit Chi-Raq kan halen, dan is het wel dat vrede bij liefde begint.

Chi-Raq |  | Verenigde staten, 2015 | Regie Spike Lee | Te zien op (import) dvd en blu-ray (r1/a) en VoD vanaf 26 januari

The Runner
Menselijke politici

Alleen Nicolas Cage doet zijn best in deze onoprechte film over oprechtheid.

Op dinsdag 5 januari, 2016 rolden er tranen over de wangen van president Barack Obama toen hij aankondigde de regulering rondom wapenbezit aan te scherpen. Het was voor sommigen een teken van een menselijke, zelfs gevoelige president, terwijl het voor anderen meer op spel leek, emotionele manipulatie om Obama’s wil erdoorheen te drukken. Het was hoe dan ook een belangrijk moment, een tekenend signaal dat politiek en emotie elkaar nooit volledig uitsluiten.
Vreemd genoeg echoot dit moment in de verder te vergeten Nicolas Cage-film The Runner, waarin Cage als politicus Colin Pryce ook tranen in het openbaar laat. In dit geval gaat het om het lot van zijn Louisiana-achterban die in de nasleep van de BP-lek in 2010 hun vissersbestaan wel kunnen vergeten. Het emotionele moment, toevallig uitgezonden op televisie, levert Pryce een hoop politieke goodwill op en zou wel eens zijn springplank kunnen betekenen naar de senaat. Kort daarna wordt dat allemaal echter teniet gedaan als er een minder aantrekkelijke, maar minstens even menselijke kant van Pryce naar boven komt. Beelden worden vrijgegeven waarin hij overspel pleegt met de vrouw van een visserman. Was de politicus daarom zo emotioneel op televisie? Plotseling krijgt het hele gebeuren een nare bijsmaak.
Regisseur en scenarist Austin Stark heeft met zijn speelfilmdebuut een interessant onderwerp om mee te werken en heeft het geluk dat het Cage lijkt te schelen hoe hij overkomt (de Cage-kenner weet dat dit voor filmmakers een zegen is). Daarom is het zo zonde dat het Stark zelf niets lijkt te schelen hoe zijn film verder wegkijkt. De tegenspelers van Cage, stuk voor stuk getypecast, maar alsnog getalenteerde televisieacteurs, krijgen niets om mee te spelen en schuifelen maar wat rond op ongeïnspireerde, steriele sets. Voor een film die het concept van politieke oprechtheid onder loep legt voelt het geheel akelig onoprecht aan.
Alleen de vragen die de film oproept, maar nooit echt beantwoordt of uitdiept, blijven uiteindelijk hangen. Door wat word je als politicus onthouden? Zullen het de goede of slechte daden uit je carrière zijn, de tijden dat je emoties in- of uitschakelt? Of zal de manier waarop de media ervoor kiezen je af te beelden de echte doorslag betekenen? Uit The Runner valt hierover weinig inzicht te halen.

HE

The Runner |  | Verenigde Staten, 2015 | Regie Austin Stark | Te zien op dvd (Remain in Light) vanaf 26 januari

A Film About Coffee
Hoe we onthaasting overschreeuwen

Als er niet zo veel in zou worden gepraat, was dit de Koyaanisqatsi van koffie.

Accessoires die je moet hebben als echte hipster: een uitklapbaar Zwitsers zakmes, met pincet en schroevendraaier, olie voor je baard en snor, een antieke wereldbol én een retro poster voor aan de muur. Liefst met een eenzame plant ervoor. De website van de documentaire A Film About Coffee speelt lekker in op de beeldtaal van zijn doelgroep. Het is immers dezelfde doelgroep die verwoed van de betere koffiezaak naar de nog betere koffiezaak hopt en op zijn minst een aeropress of espressopotje (of allebei) in huis heeft. Daar valt dus veel te halen. En dus, bij binnenkomst op de site, nog voor er bewegend beeld aan te pas komt, staar je naar een old school ‘vergeelde’ illustratie van koffiebonen en -bladeren. Alsof de afbeelding onder het stof vandaan is gehaald uit een vervlogen biologielokaal. Dit, lieve hipster, belooft dé koffiedocumentaire te worden die nog miste. Zoals het bijschrift zegt ‘een liefdesbrief aan en meditatie op specialty coffee’.
Wie dan een overzicht verwacht van hoe koffie is uitgegroeid tot het heilige goed van de nieuwe eeuw, die krijgt maar deels gelijk. Het keurmerk specialty coffee staat namelijk voor koffie die onder de juiste omstandigheden en in een ideaal klimaat wordt geteeld. Beoogd gevolg: een perfecte volle smaak. Hoe dat precies zit en vooral waarom dat zo speciaal is, daar gaat het hier om. In krap 70 minuten komen tal van mensen aan het woord: kampioen barista’s, eigenaren van branderijen, inkopers enzovoorts. Locaties lopen daarbij uiteen van plantages in Rwanda en Honduras tot eigenzinnige zaakjes in onder meer Portland en Tokio.
De hang naar volledigheid spat er vanaf, maar regisseur Brandon Loper (die ook produceerde en het camerawerk voor zijn rekening nam) is op zijn best als hij puur vertrouwt op zijn beelden. Op de momenten dat de talking heads verstommen, wordt het ‘ondernemersprogramma met ingekochte zendtijd’-gehalte overstegen. Dan verschijnen haast op zichzelf staande miniatuurtjes die de rust en aandacht hebben die je van meditatie mag verwachten: een zak met vers geplukte bonen wordt achter op de fiets vervoerd door een Afrikaans berglandschap, Zuid-Amerikaanse boeren proeven voor het eerst hoe een kopje espresso van hun eigen bonen smaakt. Absolute uitsmijter, een vier minuten durende scène waarin grootmeester Katsuji Daibo (66 jaar) aan het werk is. Per kopje de tijd nemend om te wegen, bereiden en schenken.
In zijn contrast zegt A Film About Coffee onbedoeld veel over hoe we onthaasting overschreeuwen. Het is dat er zo veel in gepraat wordt, anders was dit de Koyaanisqatsi van koffie.

Alexander Zwart

A Film About Coffee | | Verenigde Staten, 2014 | Regie Brandon Loper | Te zien op dvd en VoD (Vimeo)

Import

Het beste uit het internationale aanbod voor thuiskijkers deze maand geselecteerd door Boudisque (boudisque.nl).

Fixed Bayonettes | Na The Steel Helmet maakte Samuel Fuller nog een film over de Korea Oorlog. Het Amerikaanse leger was niet helemaal tevreden met zijn eerdere film, dus Fuller, zelf Wereld Oorlog II veteraan, kreeg gedecoreerd soldaat Raymond Harvey toegewezen als technisch adviseur. Fixed Bayonettes staat verder bekend om James Dean’s eerste (kleine) filmrol. blu-ray (r2/B) | Masters of Cinema

Emigrants/The New Land | In dit gelauwerde tweeluik van Zweedse regisseur Jan Troell speelt Max von Sydow een Zweedse boer die in de negentiende eeuw besluit om met zijn familie naar de nieuwe wereld te trekken. The Emigrants bestrijkt de tocht naar Amerika. Opvolger The New Land volgt het zware leven van de familie in het nieuwe land. blu-ray (r1/A) | Criterion

Death by Hanging | Toen Koreaan Ri Chin’u in 1958 twee Japanse schoolmeisjes vermoorde schokte en intrigeerde hij Japan door daarna uitgebreid over deze daden te schrijven. De teksten inspireerden Japans new wave-regisseur en provocateur Nagisa Oshima om Death by Hanging te maken, een film gebaseerd op de doodstraf van Ri Chin’u die schuld en rechtvaardigheid in al zijn complexiteit benadert. blu-ray (r1/A) | Criterion

I Knew Her Well | Een komisch portret van een Italiaans plattelandsmeisje die ster wilt worden, dat tegelijkertijd ook gezien kan worden als een kritiek op het verstikkende Rome van de jaren zestig. Criterion brengt de film opnieuw uit en noemt het een van de meest over het hoofd geziene films van de jaren zestig. blu-ray (r1/A) | Criterion

The Southerner | Jean Renoir’s drama over Sam Tucker, een katoenplukker (Zachary Scott) die zijn eigen boerderij probeert op te richten. Alles zit echter tegen: geen water op het land, een slechte oogst en gierige buurtgenoten. De Tucker familie krijgt zo nooit het geluk dat ze ooit hoopten te vinden. blu-ray (r1/A) | Kino Lorber