Thuiskijken – 17 januari 2018

Datum 17-01-2018
Auteur Filmkrant
Deel dit artikel

One of Us

Shortlist Oscar Beste Documentaire
Vervagende grenzen

In het prijzenseizoen zijn documentaires vaak het ondergeschoven kindje voor het grote publiek, een handvol obscure titels die alleen door een select groepje zijn gezien. De komst van streamingservices brengt daar verandering in. Van de shortlist van vijftien titels voor de Oscarcategorie Beste Lange Documentaire 2018 is meer dan eenderde vanuit huis te zien.

Door Alexander Zwart

De jaarwisseling is de tijd van terugblikken op het afgelopen filmjaar. Ofwel: Awards Season. De speelfilms van streamingservices als Netflix en Amazon Prime spelen daarin nog nauwelijks een rol, maar de documentaires van deze diensten worden steeds vaker genomineerd. Dat is opvallend omdat de reglementen van de meeste prijzen een bioscoopuitbreng vereisen. Waar Amazon zich daar meestal nog netjes aan houdt door titels eerst een degelijke release te geven, omzeilt Netflix naar verluidt de regels door op het moment dat een titel online komt ook bioscoopzalen in Los Angeles en New York af te huren. Zo wordt voldaan aan de eerste regel van de Oscarreglementen die vraagt om ten minste een week bioscoopvertoningen in beide steden.
Het tactisch meespelen met de regels blijkt te werken. Op de shortlist van de Oscars zijn zes van de vijftien documentaires al te zien via Netflix of Amazon. Netflix komt onder meer met Chasing Coral van Jeff Orlowski, een documentaire over de verdwijnende koraalriffen die veel weg heeft van een biologieles annex promotiefilm. Van een heel andere orde is het intrigerende, claustrofobisch gefilmde One of Us van Heidi Ewing en Rachel Grady over drie chassidische joden die uit hun strenge gemeenschap zijn gestapt.
Amazons bijna vier uur durende, bezwerende Grateful Dead-documentaire A Long Strange Trip van Amir Bar-Lev is met name boeiend door de vorm waarin Amazon het presenteert. De uit zes hoofdstukken bestaande documentaire wordt aangeboden als een zesdelige serie. Dat lijkt tegenstrijdig met de in april ingestelde regel dat meerdelige en limited series niet meer in deze Oscarcategorie mogen meedoen, ongetwijfeld een direct commentaar op winnaar uit 2017 OJ: Made in America van Ezra Edelman. Deze 7 uur en 47 minuten durende documentaire werd na een korte bioscooproulatie in Amerika als vijfdelige serie uitgezonden op nationale tv. Je kan je afvragen of die tv-uitzendingen het laatste zetje naar die Oscar betekende. Opsplitsing in delen zorgt bij zo’n lengte toch voor aangenaam hapklare brokken.
Eenzelfde vraag zal nu rijzen als A Long Strange Trip een nominatie krijgt. Het Oscarcomité heeft het er maar moeilijk mee. De regel lijkt namelijk vooral te zijn ingevoerd uit angst voor verminderde exclusiviteit. Want stel je voor, één en dezelfde productie die zowel voor een Oscar als de vooraanstaande tv-prijs Emmy in aanmerking komt. Wellicht is die vervagende grens juist de toekomst, maar dat als Film Academy, verbonden aan filmtheaters, inzien staat gelijk aan openlijk twijfelen aan jezelf.

De grote kanshebbers
De drie grootste kanshebbers veroorzaken niet qua vorm maar qua inhoud de meeste opschudding. Naast Yance Fords Strong Island gaat het om twee Amazon/Netflix-titels die in ieder geval hun timing gemeen hebben. Actuele onderwerpen die niet alleen inhaken op het nieuws, maar zelf nieuwsmakend zijn.
In Netflix’ Icarus zet regisseur Bryan Fogel zichzelf als amateurwielrenner in om aan te tonen hoe doping zijn prestaties verbetert. Maar bovenal, hoe hij doping kan gebruiken zonder dat het gebruik aantoonbaar is. Zoals in de beste documentaires verandert het discours als de excentrieke Russische arts die hem hierbij helpt plots tot in de hoogste politieke rangen in opspraak raakt en zijn vaderland moet ontvluchten. Paniek in de tent, maar Fogel heeft daar nagenoeg (Olympisch) goud mee in handen. Bedenk dat Russische atleten wegens het dopingschandaal bij de aankomende Olympische Winterspelen alleen onder neutrale vlag mogen meedoen, en het momentum van deze documentaire staat buiten kijf.
De andere nieuwsmakende documentaire komt van Amazon: City of Ghosts van Matthew Heineman (bekend van het eerder genomineerde Cartel Land, 2015), vanaf eind september nog in de Nederlandse filmtheaters te zien. In Nederland haalde deze film al eerder het nieuws omdat de hoofdpersonen tijdens de premièrevertoning in De Balie in Amsterdam een IS-strijder in het publiek herkenden. Niet de minste hoofdpersonen, want deze journalisten zijn de oprichters van Raqqa Is Being Slaughtered Silently, een burgercollectief waarvan de leden anoniem gefilmde beelden van hun geboortestad Raqqa online zetten. Zo gaven ze met gevaar voor eigen leven een unieke inkijk in het leven in bezet IS-gebied. Regisseur Heineman toont zowel deze online strijd als de strijd die zij als vrije-woordvluchtelingen moeten voeren.
Of deze drie favorieten 23 januari bij de echte Oscarnominaties zullen zitten, moeten we afwachten. Een reactionaire beweging tegen de slinkse strategieën van Netflix ligt immers op de loer, ook al gaat dat ten koste van een aantal goede documentaires.

Netflix
Chasing Coral | Jeff Orlowski
Icarus | Bryan Fogel
One of Us | Heidi Ewing en Rachel Grady
Strong Island | Yance Ford

Amazon Prime Video
City of Ghosts | Matthew Heineman
A Long Strange Trip | Amir Bar-Lev

School Life
Nooit meer naar school

Na 45 jaar te hebben lesgegeven op een prestigieuze Ierse kostschool komt het pensioen plots dichtbij voor John en Amanda Leyden. De aandoenlijke documentaire School Life laat zien dat het niet gek is dat dit stel zich geen leven na school kan voorstellen.

Het lijken artefacten uit een buitenaardse wereld, de popnummers die kinderen op Headfort School leren spelen tijdens muziekles. De bekende nummers van Rihanna en Ellie Goulding passen simpelweg niet in het tijdloze decorum van de prestigieuze Ierse kostschool voor kinderen tussen de zeven en twaalf jaar oud. Ze benadrukken vooral hoe groot het leeftijdsverschil is tussen de jonge leerlingen en hun oude docenten John en Amanda Leyden die al 45 jaar als stel lesgeven op school. Om Matthew McConaughey’s vunzige citaat uit Dazed and Confused te lenen worden de Leydens elk jaar een beetje ouder, maar blijven de nieuwe leerlingen even jong.
De levenscyclus van een school vernieuwt zich ieder jaar. Oude leerlingen studeren af en nieuwe arriveren. Daarom bracht regieduo Neasa Ní Chianáin en David Rane een schooljaar door op Headfort om de dynamiek tussen leerling, docent en directie te filmen.
Met School Life maken ze een aandoenlijke variant op de observerende documentaire zoals Frederick Wiseman die al decennia maakt. Ook zij weten te vangen wat een instituut een instituut maakt: niet alleen het gebouw, diens locatie en interieur, maar juist de mensen die daarin werken, rondlopen en leven.
De boeiendste scènes spelen zich af in het muzieklokaal, waar John er een strikt regime op nahoudt om de best mogelijke schoolband samen te stellen. Aan het begin van de film stelt die niets voor, maar geleidelijk speelt de drummer strakker, klinkt de gitaar voller en zingen de frontzangeressen zuiverder. Deze scènes laten prachtig zien (en horen) hoe een leerproces werkt. Terugkerende wiskundelessen of Shakespearelezingen zouden persoonlijke groei niet op dezelfde filmische manier kunnen weergeven.
De belangrijkste scènes spelen zich af buiten de lessen, waar we kinderen op sociaal gebied zien groeien. Nieuwkomers vinden hun draai, bullebakken leren samen spelen en muurbloempjes bloeien tot zelfverzekerde jongens en meisjes. Ooit zullen deze kinderen belangrijke functies over de hele wereld bekleden. Nu zien we ze ravotten in de sneeuw of een fort tussen de bomen bewaken. Het is alsof je naar een toekomst in wording kijkt. Tegelijkertijd kijken we ook naar een rijk verleden dat bijna niet meer mag zijn. Door heel School Life sluimert het gevoel dat dit een van de laatste jaren voor de Leydens op school is. Een leven buiten de school is voor hen ondenkbaar. Al is het maar de vraag hoeveel nieuwe popnummers zij nog kunnen verdragen. Zo komt jong en oud toch nog bij elkaar in deze bijzondere documentaire: net als hun leerlingen zullen de Leydens binnenkort ook met hun heimwee moeten leren leven. In hun geval is het heimwee naar school, want dat was al die jaren hun huis.

Hugo Emmerzael

School Life | Regie Neasa Ní Chianáin & David Rane | 99 minuten | Te zien op dvd (Pink Moon)

Woodshock
Veel franje, veel laagjes

Gesteund door hun goede vriendin Kirsten Dunst, die de hoofdrol speelt in Woodshock en de film mede produceerde, zetten de mode-ontwerpende zussen Kate en Laura Mulleavy een trippy maar inhoudsloze stap naar cinema.

De woorden “regiedebuut van een modeontwerper” roepen onherroepelijk bepaalde associaties op. Toegegeven: er is slechts een handvol voorbeelden in de filmgeschiedenis; Tom Fords A Single Man (2009) is het bekendste. Maar toch, de verwachtingen zijn duidelijk: stijl boven inhoud.
Het vervelende van Woodshock, het regiedebuut van modeontwerpers en zussen Kate en Laura Mulleavy van hipsterlabel Rodarte, is dat het tot in de puntjes aan die verwachtingen voldoet. Aan atmosfeer geen gebrek in deze trippy film, waarin Kirsten Dunst — ook een producent van de film — centraal staat als de rouwende Theresa. Maar verder rammelt het verhaal rond deze marihuanaverkoopster aan alle kanten.
Theresa rouwt nadat zij haar moeder hielp euthanasie te plegen, door een met gif versterkte joint voor haar te prepareren. In de nasleep van die ervaring strompelt ook zij verdoofd door het leven, wat onvermijdelijk weer een nieuw drama oplevert. Theresa’s verdoving is figuurlijk, maar zeker ook letterlijk. Dankzij de voorraden van de apotheek-achtige legale wietwinkel van Keith (Pilou Asbaek) waar ze werkt, en dankzij haar eigen steeds extremere experimenten met hetzelfde gif dat haar moeder naar gene zijde hielp.
Zoals Tom Fords films een visuele vertaling zijn van de strakke snit van zijn kleding, zo sluit ook hier de filmstijl naadloos aan bij de stijl van Rodarte’s ontwerpen: barok, veel franje, veel laagjes. Voor wie een idee wil: de zussen Mulleavy ontwierpen ooit de tegelijk extravagante en minimalistische balletkostuums in Darren Aronofsky’s Black Swan.
Dat woord ‘laagjes’ kun je letterlijk nemen, want de zussen blijken er in Woodshock dol op om meerdere beelden over elkaar te schuiven. Ze volgen Theresa op de voet terwijl zij steeds verder wegzakt in een mistige waas van verdriet, schuldgevoel en paranoia. Eindeloos zien we haar ronddwalen in tot in de puntjes ontworpen retrodecors die direct uit de jaren zeventig lijken te zijn geknipt, en in de mistige wouden vol immense bomen rond haar huis. Prachtige plaatjes, die prima zouden functioneren in de mysterieuze, oogstrelende reclamefilmpjes waar Rodarte om bekend staat. Maar aan elkaar geregen tot een speelfilm, die zelfs met 100 minuten lang aanvoelt, is het resultaat vooral saai.

Joost Broeren-Huitenga

Bright
De toekomst is Bright

Is is er iets grondig misgegaan bij Netflix toen ze Bright goedkeurden of kunnen we dat niet meer schrijven? Want ondanks vernietigende kritieken schijnt dit negentig miljoen dollar kostende buddy cop-avontuur met fantasy-elementen het bijzonder goed te doen bij de thuiskijkers.

Tachtig exclusieve films staan in 2018 op de planning bij Netflix. Dat is meer dan twee keer zoveel dan dat er jaarlijks in deze rubriek passen. Een groot deel daarvan valt in de categorie indie of documentaire: kleinere films met een respectabel budget waarbij de maker een zekere creatieve vrijheid geniet. Zelfs Koreaans regisseur Bong Joon-ho die een aanzienlijk budget (vijftig miljoen dollar) tot zijn beschikking had zwoer bij de vrijheid die hij had gekregen om Okja te filmen. Alle traditionele studio’s zeiden vriendelijk bedankt tegen Bong, alleen Netflix durfde het aan. Dat bleek een slimme gok: Okja draaide samen met Noah Baumbach’s The Meyerowitz Stories (New and Selected) in de competitie op het festival van Cannes, waar Netflix olie op het vuur gooide van de strijd tussen bioscoopfilms en VOD-films.
Festivalfilms maken kunnen ze bij Netflix dus wel. Maar wanneer Will Smith in Bright een fee met een bezem vermorzelt en schreeuwt dat “fairy lives don’t matter here”, voelt het alsof er misstappen zijn gemaakt. Met Bright lijkt de streamingdienst zich ook te willen bewijzen als blockbusterplatform, maar de film is te ongemakkelijk om ons daarvan te overtuigen. Ze vroegen David Ayer, bekend van gewelddadige politiedrama’s als Street Kings en End of Watch, om een buddy cop-drama te maken dat zich afspeelt in een fantastische wereld waarin mensen de aarde delen met orks, elven en feeën. Als een soort allegorie op onze eigen gespannen raciale verhoudingen wordt er al jaren neergekeken op de orks, die schijnbaar 2000 jaar geleden The Dark Lord hebben opgeroepen om de wereld in duisternis te hullen.
Nu, in hedendaags Los Angeles, krijgt agent Daryl Ward (Smith) de eerste ork in het politiecorps als partner (Joel Edgerton). Samen moeten zij ondanks discriminatie van de LAPD de wereld redden van een groep elven die als guerrillaterroristen de boel klaarstomen voor het tweede bezoek van The Dark Lord. Dit had interessante momenten kunnen opleveren, maar het frustrerende aan Bright is dat niets werkt: de actie is rommelig geënsceneerd, het plot voelt zo gebrekkig dat het doet vermoeden dat er belangrijke scènes zijn weggesneden en de verhaalwereld waar Bright zich in afspeelt, is onvoldoende uitgewerkt. Als orks het slachtoffer zijn van de discriminatie van mensen, betekent dat dan dat de zwarte menselijke inwoners van Amerika dat nooit zijn geweest? Bright vertroebelt etnische representatie door niet na te denken over de wezenlijke consequenties van de wereld die het voorschotelt. Kritisch gezien is de film dan ook een mislukking — Ayers tweede na Suicide Squad — en in een bioscoop had dit gemakkelijk een flop kunnen zijn, maar op Netflix schijnt Bright uitstekend te presteren. Het geeft aan dat de filmkritiek op een totaal andere golflengte zit dan het VOD-platform. Want kritische mislukking daargelaten, naast die tachtig andere films staat Bright 2 al op de planning.

Hugo Emmerzael