Thuiskijken – 14 december 2016

NSU: German History X
Kijken naar neonazi’s

De driedelige Netflix-miniserie NSU: German History X reconstrueert de tien moorden die de neonazistische terreurgroep Nationaalsocialistische Ondergrondse pleegde tussen 2000 en 2006. De onverwachts actuele serie bekijkt de gebeurtenissen vanuit drie perspectieven: dat van de daders, hun eerste slachtoffer en de recherche. De complexiteit van de realiteit laat zich immers vaak beter vangen in fictie.

Door Sacha Gertsik

Het is begin jaren 90, pal na de val van de Muur. De tijden veranderen, de jeugd in het Midden-Duitse Jena voelt de vrijheid. Er is bier, er zijn jeans, er is zon. Maar er is weinig perspectief. Min of meer per ongeluk komt de vrolijke Beate Zschäpe in contact met een groepje neonazi’s. Hun energie is aanstekelijk en al gauw vormt ze een koppel met een van de leiders, Uwe Mundlos. Als die niet veel later wordt opgeroepen voor militaire dienst, begint Beate een relatie met Uwe ‘Böhni’ Böhnhardt.
In The Perpetrators (de eerste aflevering van NSU: German History X) zien we de driehoeksverhouding die de basis zal vormen voor de Nationaalsocialistische Ondergrondse. Langzaam, in een draaikolk van bijna aanstekelijk agressieve energie, radicaliseren de drie hoofdpersonages. Ze maken hun eigen, op nazi-ideologieën gebaseerde Monopoly-spel, organiseren bijeenkomsten en zingen nazi-liederen (die de makers speciaal voor de film schreven, om verheerlijking van bestaande teksten te voorkomen). Ze hebben een doel en als kijker weten we waar ze op afstevenen. Tien moorden. Maar voor het zover is worden we die draaikolk van groeiende idealen en paranoia ingezogen.
Een aantal keer doorbreekt Beate de vierde wand, om ons aan te kijken. Zijn jullie er nog bij? Doen jullie ook mee? Zo wordt deze eerste aflevering niet alleen een verslag van radicalisering, maar ook een spiegel: dit is hoe de geschiedenis zich herhaalt. En jullie staan erbij en kijken ernaar.

Bloemenstal
In de tweede en derde aflevering worden andere perspectieven op de moorden belicht. The Victims toont de nasleep van de eerste moord op familieman en eigenaar van een bloemenstal Enver ?im?ek. De politie raakt klem in een tunnelvisie die niets met de feiten te maken heeft, terwijl de familie van ?im?ek door een hel gaat. Ze worden beschuldigd van criminele banden, bedreigd en gemanipuleerd. Zelfs als met de jaren duidelijk wordt dat er een serie moorden op Turkse kleine ondernemers gepleegd wordt, blijft de politie koppig de andere kant op kijken.
In een net zo persoonlijk en dicht op de huid gefilmd relaas als de eerste aflevering, wordt de dochter van het eerste slachtoffer gevolgd in haar volwassenwording. Getekend voor het leven, maar niet verslagen. Hoe anders is dat bij de rechercheur die in de derde en laatste aflevering The Investigators moet vechten tegen de vergiftigde cultuur binnen het politieapparaat. Men houdt elkaar liever de hand boven het hoofd dan de moordenaars op te sporen. Of waren zijn collega’s misschien zelfs bij de moorden betrokken?

Nieuwsbeelden
Hoewel de gebeurtenissen gefictionaliseerd zijn, voelt de vertelling door het gebruik van echte nieuwsbeelden schokkend realistisch. Zo belooft bondskanselier Angela Merkel in een bekende speech de nabestaanden van de slachtoffers dat gerechtigheid zal zegevieren (en vangen we in deze beelden ook een glimp op van de echte dochter van slachtoffer ?im?ek). Deze filmische middelen worden subtiel ingezet om de voor Duitsers bekende verhalen op een persoonlijke manier en zonder sensationalisme te vertellen.
Uiteindelijk is dat wat deze miniserie zo bijzonder maakt. Complexe kwesties simplificeren voor politiek gewin is misschien wel hét probleem van onze tijd. NSU: German History X blijft daar verre van. Het toont ons de gezichten en gevoelens achter de gebeurtenissen. En laat ons nog eens goed naar onszelf kijken. Dus misschien komt het gevoel van echtheid ook wel door de onverwachts actuele thematiek van deze serie. Want is de geschiedenis zich niet op dit moment aan het herhalen? En wat is onze eigen rol daarin?

NSU: German History X | | Duitsland, 2016 | Regie Christian Schwochow (The Perpetrators), Züli Aladag (The Victims), Florian Cossen (The Investigators) | 401 minuten | Te zien via Netflix

Import

De beste films die deze maand internationaal op dvd en blu-ray verschijnen, samengesteld door Boudisque (boudisque.nl).

El Sur | Halverwege de opnames trapte de producent van El Sur op de rem. Als gevolg daarvan moest regisseur en scenarist Víctor Erice met maar de helft van het materiaal El Sur (1983) afmaken. Alsnog is het een wonderschone film geworden over herinneringen en familiegeheimen tegen de achtergrond van de Spaanse Burgeroorlog. Blu-ray, Regio B, BFI

His Girl Friday | Door het hoofdpersonage van Ben Hechts en Charles MacArthurs theaterhit The Front Page te veranderen in een vrouw kreeg Howard Hawks goud in handen. In His Girl Friday (1940) poogt een krantenredacteur (Cary Grant) op elke mogelijke manier zijn topjournalist Hildy Jognson (Rosalind Russell) te weerhouden van een huwelijk waarvoor ze haar baan zou opgeven. Blu-ray, Regio B, Criterion

Das Cabinet des Dr. Caligari | Aan de wieg van de horrorfilm staat Robert Wiene’s expressionistische meesterwerk uit 1920, een reflectie van een door de Eerste Wereldoorlog verscheurd Duitsland.
Dr. Caligari gebruikt een slaapwandelaar voor twijfelachtige doeleinden in een scenario waaruit volgens Duits filmcriticus Siegfried Kracauer de opkomst van Hitler al kon worden afgeleid. Blu-ray, Regio B, Eureka!

Bring Me the Head of Alfredo Garcia | Een Amerikaanse barman gaat met zijn vriendin op een trip door de Mexicaanse onderwereld om een premie te innen op het hoofd van een dode gigolo. Sam Peckinpah maakte er in 1974 een koortsachtige film van die zowel leent van de Or­pheus­mythe als van The Treasure of the Sierra Madre. Eerder schreven we: ‘Zonder deze waanzinnige roadmovie zou Tarantino de filmmaker nooit geboren zijn.’ Blu-ray, Regio B, Eureka!

The 400 Blows | Een van de meest intens ontroerende verhalen ooit gemaakt over adolescentie.’ Dat schreef Roger Ebert in zijn lyrische recensie over het magische filmdebuut uit 1959 van François Truffaut, pionier van de Franse Nouvelle Vague. Jean-Pierre Léaud is Antoine Doinel, het semi-autobiografische equivalent van Truffaut, een onbegrepen jongen die geen plek lijkt te vinden in huis of op school. Blu-ray, Regio A, Criterion

Equals
Onderdrukte Kristen Stewart

Met noemenswaardige rollen in Olivier Assayas’ Personal Shopper, Ang Lee’s Billy Lynn’s Long Halftime Walk en Kelly Reichardts Certain Women bestormt Kristen Stewart dit jaar het arthousecircuit. De dvd-release van sciencefictiondystopie Equals biedt een aangename proeve van haar talenten in een verder wat vlakke film.

Voor een actrice die ontelbaar keer is verweten zonder emotie te spelen klinkt Equals als een geschikte film voor Kristen Stewart. In Drake Doremus’ sciencefiction-dystopie is elke vorm van emotie immers verboden. De wereld is zo goed als ontvolkt. De mensen die nog leven steken hun energie in ruimtevaart om elders een beter bestaan te vinden. Terloops is iedereen daarbij vergeten dat het omarmen van je gevoelens juist de sleutel is tot een goed en gezond leven. Werk staat echter voorop, wat iedereen op routineuze wijze en met verstarde gezichten doet. Zo ook ons hoofdpersonage Silas (Nicholas Hoult) en zijn collega Sia (Stewart).
Van ziek dochtertje in Panic Room tot romantisch epicentrum van het Twilight-universum: op nog jonge leeftijd heeft Stewart al een indrukwekkend oeuvre opgebouwd. Volgende maand verdient de actrice dan ook een langer artikel in de Filmkrant naar aanleiding van Olivier Assayas’ nieuwe film Personal Shopper. Waar ze in Stephenie Meyers Twilight-liefdesfantasieën met vampiers en weerwolven moeite had met het bijbenen van het uitvergrote drama, getuigen haar andere films juist van een indrukwekkend emotioneel register. Haar emoties liggen echter vaak onder het oppervlak.
Dat is precies wat Equals een interessante en bij vlagen spannende film maakt. Hier dwingt de wereld van de film haar en haar tegenspeler Hoult emoties te onderdrukken, te verdringen en te vergeten, maar als de collega’s eenmaal beginnen aan hun verboden en fatalistische liefde is het proces niet meer te stoppen. Het is heerlijk om te zien hoe Stewart en Hoult met kleine gebaren, vluchtige blikken en korte aanrakingen hun liefde aan elkaar tonen in een wereld waar dat verboden is, met de bijbehorende twijfel, onzekerheid en wanhoop.
Dankzij deze verdrukking kan Doremus de sterke kanten van zijn acteurs naar boven halen. Tegelijkertijd zorgt deze fictieve wereld ervoor dat Equals alsnog vlak aanvoelt. Komende maanden kan Stewart echter vaak genoeg laten zien dat ze dit van Orwell en Huxley afgekeken gedachtegoed niet nodig heeft om te schitteren in haar spel. Onderdrukt of niet, die emoties zijn er toch wel.

Hugo Emmerzael

Equals | | Verenigde Staten, 2015 | Drake Doremus | Vanaf 18 januari verkrijgbaar op dvd (E-One)