Thuiskijken – 13 november 2014

De Grote Oorlog, ten slotte
Oorlogsmoe

Het WO I-herdenkingsjaar werd in veel landen groots gevierd met diverse ceremonies. Op het moment van schrijven is het bijna Wapen­stilstandsdag (11 november) en op de BBC is het vertrouwde beeld te zien van presentatoren met een klaproos op hun revers. Armistice Day werd wereldwijd ook gevierd in de bioscoop. Zo was in Parijs de beroem­de oorlogsfilm J’accuse van Abel Gance eenmalig te zien, voorzien van nieuwe muziek. Arte zond deze versie op Wapenstilstands­dag uit.

Door André Waardenburg

Paths of Glory

J’accuse (1919) is een van de films die niet aan bod zijn gekomen in de Filmkrantserie De Grote Oorlog, evenals enkele andere beroemde WO I-films zoals Kubricks Paths of Glory (1957), G.W. Pabsts Westfront 1918 (1930) en Howard Hawks’ Sergeant York (1941). De rubriek zou dan ook makkelijk nog een jaar kunnen doorgaan.
Toch zijn er na negen afleveringen wel wat conclusies te trekken. Grosso modo is dit het verhaalverloop van een WO I-film: een naïeve of patriottische jongeman meldt zich met wat vrienden aan bij het leger, is optimistisch over het snelle verloop van de oorlog, ondergaat goedgemutst de pittige training en gaat naar het slagveld. Hier breekt de hel los, goed voor imposante oorlogsscènes die meestal precies halverwege de film — het omslagpunt — zitten. Op deze destructie volgen desillusie, verdwazing of gekte. Diegene die nog niet dood is, wil deserteren of keert huiswaarts met shellshock. Er is camaraderie en ontspanning bij verlof maar die mooie momenten wegen niet op tegen de horreur van de loopgraven en het constante mortiervuur.
WO I-films worden door critici altijd aangeduid als krachtige antioorlog-statements. Maar zijn er dan geen films die pro-oorlog zijn? Ik ken ze niet, of het moet de onvervalste propaganda uit nazi-Duitsland of de Sovjet-­Unie zijn. Zelfs de heroïsche Britse en Amerikaanse films over bijvoorbeeld WO II laten vrijwel altijd de keerzijde van de strijd zien.
Het herdenkingsjaar is bijna voorbij, maar er zijn nog wat recente films of nieuwe series op televisie — vooral de BBC laat zich niet onbetuigd. Zo was Torneranno i prati (over de slag bij Asiago) van oudgediende Erman­­no Olmi ter gelegenheid van de honderdjarige herdenking van WO I op 4 november in 120 landen gratis te zien. En onlangs werd Patria uitgebracht op dvd, de eerste Nederlandse WO I-speelfilm. Hij is voor een appel en een ei gemaakt door Klaas van Eijkeren en gebaseerd op brieven van een Indonesische Nederlander die in Parijs woonde en vrijwillig dienst nam in het Franse leger. Patria oogt behoorlijk amateuristisch en het lukte me daarom ook niet de film uit te kijken. Maar dat kan ook door oorlogsmoeheid komen.

De Grote Oorlog, deel 9
All Quiet on the Western Front

Omdat het dit jaar honderd jaar geleden is dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak, besteedden we in dit herdenkingsjaar maandelijks aandacht aan een klassieke film over de Grote Oorlog. Deze maand het laatste deel.

Oorlog is als de griep, zegt een van de Duitse soldaten in All Quiet on the Western Front: je wilt het niet maar toch krijg je het. Hij is een van de scholieren die in de beginscène door hun patriottistische leraar wordt opgezweept dienst te nemen in het Duitse leger. Ze zijn de belichaming van wat de August­erlebnis is gedoopt: het grote enthousiasme in Duitsland over het eindelijke uitbreken van de Eerste Wereldoorlog in augustus 1914. All Quiet on the Western Front laat in ruim twee uur zien wat er met de schoolklas gebeurt die zich collectief aanmeldt.
De soldaat die het meest in beeld komt is Paul, een met literaire gaven behepte scholier. Hij is het alter ego van Erich Maria Remarque, op wiens bestseller Im Westen nichts Neues (1929) de film is gebaseerd. Aan het begin is Paul een gevoelige jongen die huilt als een hond als hij voor het eerst een granaat hoort ontploffen, aan het eind van de film is hij een cynische, geharde soldaat — All Quiet is vooral een film over hoe een oorlog ontmenselijkt.
De enige klasgenoot die niet in het leger wil maar door groepsdruk toch meegaat, doet het in zijn broek als ze over het slagveld rennen. Vlak erna ligt hij stil in de modder, het eerste slachtoffer van het 150 man tellende bataljon dat al snel uitgedund zal worden tot een paar man. De film toont de opleiding van de groep door een autoritaire en sadistische sergeant, voorheen de vriendelijke postbode van het dorp waar ze vandaan komen. Deze man keert nog twee keer terug in scènes die illustreren hoe oorlog nivelleert: in het aanzien van de dood is iedereen gelijk, ongeacht rang en stand.
All Quiet on the Western Front toont de Duitse soldaten als altijd hongerig en steeds vertwijfelder; van sentimenten over eervol sterven voor het vaderland op het veld van eer is al snel geen sprake meer. Reden genoeg voor een jonge Goebbels om de Duitse première in december 1930 te verstoren en met de NSDAP een relletje te veroorzaken; een week later werd de film daadwerkelijk verboden.
Elders was de film vanwege zijn pacifistische boodschap wel een groot succes. De fraai in beeld gebrachte, huiveringwekkende oorlogsscènes maakten veel indruk, en doen dat nog steeds, vooral die waarin Paul met een gewonde Franse soldaat in een krater ligt en wacht op diens dood. "Ga toch dood", schreeuwt hij de soldaat toe die hij even ervoor met zijn bajonet dodelijk verwondde. Als hij in de portemonnee van de Fransman een foto vindt van vrouw en kind vraagt hij om vergeving. Daarna moet Paul weer om zijn eigen leven vechten in de loopgraaf.

André Waardenburg

All Quiet on the Western Front | Verenigde Staten, 1930 | Regie Lewis Milestone | Op dvd en blu-ray (Universal)

Import

Hoogtepunten uit het internationale aanbod voor thuiskijkers, geselecteerd door Boudisque (boudisque.nl). Het beste uit het Nederlandse aanbod vind u wekelijks op filmkrant.nl.

The Offence | Om zich te laten verleiden tóch nog een keer James Bond te spelen, eiste Sean Connery dat de studio ook dit intense politiedrama zou financieren. Connery speelt de anti-Bond: een simpele diender die een flinke knauw heeft gekregen van zijn twintig jaar politiewerk. Op dvd/blu-ray | Kino Lorber

Les misérables | Deze eerste bekende verfilming van Victor Hugo’s meesterwerk, gemaakt in 1934 door de onte­recht onbekend gebleven Franse regisseur Raymond Bernard, komt nog altijd in de buurt van de meest complete verfilming. Destijds werd het epos als drie speelfilms kort na elkaar uitgebracht. Op dvd/blu-ray (r2/B) | Eureka!/Masters of Cinema

Kinoshita and WWII | De Japanse filmmaker Keisuke Kinoshita begon zijn lange carrière als regisseur in 1943, na een jaar gevochten te hebben in de oorlog. Die ervaring kleurt zijn eerste films, die nu door Criterion zijn verzameld in alweer de 41e in hun reeks Eclipse-boxen: relatief betaalbare verzamelingen van obscuurdere werken. Op dvd (r1) | Criterion/Eclipse

L’étrange couleur des larmes de ton corps | Na het magnifieke Amer keren Hélène Cattet en Bruno Forzani terug met een nieuwe ode aan de giallo: een film als een koorts­droom. Was in Nederland alleen te zien op het Imagine Film Fes­tival, maar verschijnt nu in de VS op dvd, met Engelse ondertitels voor wie het Frans niet meester is. Op dvd/blu-ray (r1/A) | Strand Releasing

Buffalo Bill and the Indians | "Robert Altman’s Absolutely Unique and Heroic Enterprise of Inimitable Lustre!" schreeuwen de openingscredits, geheel in stijl met de wildwestshows van Buffalo Bill. Altmans venijnige anti-western kwam toepasselijk genoeg uit in het jaar dat de VS zijn tweehonderdste verjaardag vierde. Op dvd/blu-ray (r1/A) | Kino Lorber

Deze maand op MUBI
Balanceeracts

De Filmkrant en VOD-platform MUBI presenteren elke maand een gezamenlijk filmprogramma. Filmkrantlezers kijken drie maanden gratis. Deze maand naar aanleiding van IDFA vijf documen­tai­res: over restanten, vergeten mensen, armoede en de balanceer­acts om niet in het ravijn te vallen.

Door Mariska Graveland

Foreign Parts
Foreign parts zijn restanten van buitenlandse sloopauto’s, en het onvermoed rijke onderwerp van deze gelijknamige Amerikaanse documentaire van Véréna Paravel en J. P. Sniadecki. Er wordt heel wat afgesleept met die foreign parts op een rommelig bedrijventerrein in Queens, New York. Met veel kabaal schrapen de uitlaten over de weg vol met kuilen als ze van de ene aftandse plek naar de andere worden gesleept. De garage met de grappigste naam die zich daarmee onledig houdt is ‘E.T. Auto Parts, foreign & domestic parts’. Auto’s worden ontmanteld, de kleinste onderdelen worden gesorteerd en doorverkocht aan een eindeloze stroom klanten die af- en aanrijden.
Deze verborgen enclave blijkt ook een vluchtstrook voor andere ‘vreemde’ onderdelen, ontheemde mensen die hier hun tijdelijke thuis hebben gevonden in een verlaten busje. Net als de afgedankte autospiegels en banden wachten ze hier tot ze een tweede leven kunnen gaan leiden.

Whores’ Glory
Het zou goed kunnen dat de prostituees uit Whores’ Glory hun lichaamsdelen ook als foreign parts zien, om hun werk maar vol te kunnen houden. "Hier heb je geen naam", zegt een Mexicaanse prostituee afstandelijk tegen een al te nieuwsgierige klant. De ontmenselijking van de kille efficiëntie bereikt een dieptepunt in de zogenaamde Fish Tank in een bordeel in Bangkok, waar vrouwen op een rij achter glas zitten. Op hun schaarse kleding dragen ze rode of blauwe kaartjes met nummers: de rode zijn exclusiever en duurder dan de blauwe. De mannen hoeven alleen maar het nummer te noemen.
Het indrukwekkende drieluik van de dit jaar aan malaria overleden Michael Glawogger geeft de vrouwen wel de gelegenheid om zichzelf te zijn. Bijzonder is ook dat hij zijn documentaire lardeert en afsluit met het wondermooie nummer Where We Meet van Maike Rosa Vogel — in documentaires is zulke esthetisering meestal not done.

Les glaneurs et la glaneuse
Het esthetiseren van vergeten mensen en afgedankte koopwaar is ook geen taboe bij Agnès Varda (Les glaneurs et la glaneuse, Daguérrotypes). Varda is altijd op zoek naar beelden die aan de aandacht ontsnappen, en weet ze op te waarderen tot iets veelzeggends. Of gewoon tot zomaar iets moois. Zoals de schriele, uitgedroogde druiventrossen waarmee de wijngaarden in de Bourgogne bezaaid liggen, in haar prachtige, introspectieve documentaire Les glaneurs et la glaneuse. In die streek is het voor buitenstaanders verboden om de gevallen trossen op te rapen; de wijnboer laat ze liever verschrompelen dan dat vreemden ermee aan de haal gaan, "om de professie en het kapitaal te beschermen", aldus de eigenaar.
Terwijl Varda in Daguérrotypes de kleine Parijse middenstand zoals de kapper, de slager, de bakker en de parfummaker portretteert, ontmoet Varda in Les glaneurs et la glaneuse een biologieleraar die leeft van weggegooide marktgroenten. Ze wandelt mee met chefkok Edouard Loubet, de jongste chef met twee Michelinsterren, die elke ochtend de heuvels ingaat op zoek naar kruiden en fruit. Zo weet je tenminste wat je in huis haalt, is zijn motto. En ze gaat op bezoek bij een rijke wijnboer die als bijklussende psychoanalyticus een anti-egofilosofie heeft ontwikkeld.

Man on Wire
Van een klein ego heeft de koorddanser in Man on Wire, de Oscarwinnende documentaire van James Marsh, geen last. De durfal Philippe Petit is een man die letterlijk op het randje van de afgrond loopt. Zijn poging om illegaal over een koord tussen de Twin Towers en het World Trade Center te lopen, is vormgegeven als een heistfilm. Zijn stiekeme voorbereidingen zijn net zo spannend als een misdaadfilm waarin een overval wordt gepland. De koorddanser werpt zich daarbij op als acteur in zijn eigen levensverhaal door in een reconstructie enkele scènes na te spelen.
De mensen in de eerdergenoemde documentaires balanceren — vaak uit het zicht — op het randje van een onmenselijk bestaan, en vallen net niet in de afgrond. Deze koorddanser maakt zich juist op ultieme wijze zichtbaar met zijn balanceeract: door de onbegaanbaar geachte ruimte tussen twee wolkenkrabbers te bewandelen weet hij wel de blik van de wereld op zich te richten.

Deze maand op MUBI
Iedere vrijdag een nieuwe film van de week, dertig dagen te zien op MUBI.com. Filmkrantlezers kijken de eerste drie maanden gratis naar alle films op MUBI! Daarna kost een abonnement €4,99 per maand.

Daguerréotypes


14 november Man on Wire
21 november Whores’ Glory
28 november Foreign Parts
5 december Les glaneurs et la glaneuse
13 december Daguerréotypes