Thuiskijken – 1 mei 2014

Jacques Tati
Terugstuiteren in de moderniteit

Hoedje, pijp, paraplu, en die veel te lange benen in die hoogwaterbroek. Ooit was het silhouet van Jacques Tati’s Monsieur Hulot even bekend als dat van Charlie Chaplin, Buster Keaton of Laurel en Hardy. Nooit vergeten door cinefielen biedt de gedigitaliseerde uitgave van zijn werk een nieuwe kennismaking.

Door Dana Linssen

Het grote zoeken kan beginnen. Naar onbekend materiaal van de Franse filmkomiek Jacques Tati (1907-1982). Nu al zijn speelfilms, korte films, het bekende achter-de-schermenmateriaal en een schat aan oude en nieuwe documentaires over zijn werk gedigitaliseerd en wel in een dvd-box zijn verzameld, speelt de cinefiele honger op. Is er niet nog ergens een filmpje, iets geks, iets wat de filmgeschiedenis tot nu toe over het hoofd heeft gezien?
Jacques Tati (geboren Tatischeff, een naam die zijn Russische voorouders verraadt) is waarschijnlijk de filmmaker die met het kleinst mogelijke oeuvre toch de grootst mogelijke invloed op de filmgeschiedenis heeft gehad. Zes speelfilms en een handvol korte films telt het. Maar zijn alter ego Monsieur Hulot staat synoniem voor een hedendaags archetype van een sympathieke stuntelaar die met hoedje, pijp en paraplu en die veel te lange benen in een hoogwaterbroek door het moderne leven struikelt. Vanaf het moment dat Tati in 1947 met Jour de fête doorbrak, verbeelden zijn personages hoe in die naoorlogse jaren de wereld begint te razen van hoop en vooruitgang, en de levens van mensen daar soms niet helemaal synchroon mee lopen.
Maar Tati is geen echte conservatief, al is het hem vaak verweten. De postbode in Jour de fête die in een Frans dorpje de post rondbrengt is gefascineerd door de dynamiek en efficiëntie van zijn Amerikaanse collega’s die hij op een filmpje in de rondreizende bioscoop aan het werk ziet. De Hulot die in Mon Oncle (1958) vanuit zijn bric-à-brac-buurtje in het centrum van Parijs op zijn VeloSoleX naar de hypermoderne villa van zijn neefje tuft is geen reactionair, zoals critici destijds dachten (en snel weer inslikten toen ze zagen wat voor immens succes de film werd). Hij is nieuwsgierig, onbevangen, al is hij eerder rationeel dan speels. Als een waterkan van hightech plastic terugstuitert wanneer hij hem per ongeluk op de grond laat vallen, dan zal dat wel voor al het servies gelden, denkt hij. En zo ontstaan de komische situaties: deadpan, en door alles heel letterlijk te nemen, maar zonder moraal. Als je zijn films meer dan vijftig jaar na dato ziet, zie je vooral het werk van iemand die uiting geeft aan het gevoel niet compatibel te zijn met de moderniteit. En precies dat gevoel van vervreemding is eigenlijk heel essentieel gebleken voor de modernistische cinema zoals die na de Tweede Wereldoorlog opkwam. Maar nostalgisch is het niet.
Hij hield niet van de strakke lijnen van de moderne buitenwijken die na WOII in rap tempo rondom Parijs werden opgetrokken. Uit strakke lijnen kunnen geen aardige mensen ontstaan, zei hij. Misschien was hij zelf ook wel niet zo’n aardig mens. Want hij bracht zichzelf op de rand van een faillissement toen hij voor Playtime (1967) zijn eigen Tativille bouwde, een glas- en staalstad waar alles klikt en klakt en glanst en spiegelt en mensen stipjes zijn in eindeloze perspectieven van herhalende geometrische patronen. Het is zijn meesterwerk, met Hulot als autistische antropoloog. Meticuleus. Maniakaal. Om te laten zien hoe de mens de weg kwijtraakt in een wereld die gedicteerd wordt door consumentisme en efficiëntie, offert hij zelfs zijn hoofdpersoon op. Ook Hulot zelf raakt zoek. Het laatste half uur van de film zien we hem nog maar sporadisch, als figurant door het beeld lopen.
Die spanning tussen stijl en personage, tussen fysieke en visuele humor vinden we ook terug bij zijn (zelfverklaarde) erfgenamen, of het nu acteur Peter Sellers, komiek Rowan Atkinson, animatiefilmer Sylvain Chomet (die The Illusionist maakte aan de hand van een filmplan van Tati), het huis van The Powerpuff Girls, of filmmakers zijn als David Lynch, Steven Spielberg en Wes Anderson.

Jacques Tati: De complete collectie |  | films Frankrijk 1934-1978/Dvd-uitgave België/Nederland 2014 | Lumière | Op dvd en blu-ray

La grande illusion
De grote oorlog, deel 3

Omdat het dit jaar honderd jaar geleden is dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak, besteden we in dit herdenkingsjaar maandelijks aandacht aan een klassieke film over de Grote Oorlog.

Zodra de krijgsgevangene Maréchal (Jean Gabin) hoort dat het plaatsje Douaumont, nabij Verdun, in handen van de Fransen is gevallen, zet hij de Marseillaise in. Het komt hem op een langdurige opsluiting in de isoleercel te staan. Bovendien blijkt zijn verzetsdaad futiel als enige tijd later het nieuws volgt dat de Duitsers Douaumont, waar in WOI hevig werd gevochten, hebben heroverd. Zo vat La grande illusion de Eerste Wereldoorlog mooi samen: vechten om de vierkante meter, en de ene dag ben je winnaar, de andere dag verliezer.
De titel ‘grote illusie’ slaat op het idee dat er nooit meer oorlog zou komen na het eind van de Eerste Wereldoorlog. Regisseur Jean Renoir maakte zijn beroemde pacifistische statement in 1937 en voelde aankomen dat het weer mis ging. Hij toont zelfs een boekverbranding, als niet mis te verstane verwijzing naar toen actuele gebeurtenissen.
Oorlogstaferelen blijven buiten beeld in La grande illusion, de handeling speelt zich af in twee Duitse krijgsgevangenissen, waar een groep gevangen genomen Fransen een ontsnappingspoging voorbereidt. Maar die ontsnapping is voor Renoir slechts aanleiding voor een prikkelende bespiegeling over nationaliteit en klasse. De film stelt dat er niet zozeer een scheiding loopt tussen verschillende nationaliteiten en rassen, maar vooral tussen klassen. De twee afgezanten van de adel, de Duitse kapitein Rauffenstein (een slim gecaste Erich von Stroheim) en zijn Franse evenknie De Bouldieu (Pierre Fresnay), kunnen het gezien hun beider afkomst uitstekend met elkaar vinden. De uit de arbeidersklasse afkomstige Maréchal respecteert zijn kapitein, maar vindt De Bouldieu eigenlijk maar een rare aristocratische snuiter. Rauffenstein en De Bouldieu beseffen beiden dat de oorlog het nekschot betekent voor de adelstand. Heel rouwig zijn ze er trouwens niet om.
Renoir stopte ook nog een intellectueel in zijn film, een clownstype en een Joods personage. De regisseur speelt hier gevaarlijk spel maar maakt van deze Rosenthal bewust eerst een stereotype (de Joodse bankier) om dit beeld later bij te stellen. Bovendien is het juist Rosenthal die in de climax op profetische wijze waarschuwt voor een volgende oorlog, eentje die nog geen drie jaar na de première van La grande illusion in juni 1937 de Duitse schande om het verlies in WOI moest uitwissen.
Een paar jaar geleden diende het originele cameranegatief, dat jarenlang in een Russisch filmarchief lag, als basis voor een nieuwe digitale restauratie. Ter gelegenheid van de 75ste verjaardag van Renoirs meesterwerk werd die fraaie versie in 2012 op blu-ray en dvd uitgebracht.

André Waardenburg

La grande illusion | Frankrijk, 1937 | Regie Jean Renoir | Op dvd en blu-ray (StudioCanal, r2)

Releases

Vijf hoogtepunten uit het overvolle aanbod van dvd, blu-ray en video-on-demand in de maand mei.

The Wolf of Wall Street | Opnieuw is mei de maand dat de Oscar-kanshebbers op dvd verschijnen. Met bijvoorbeeld Philomena (4 Oscarnominaties, geen prijzen), maar ook Scorsese’s nieuwste epos (5 nominaties, geen prijzen), waarin hij de snelle aandelenjongens van de jaren negentig toont als de nazaten van zijn GoodFellas. dvd/blu-ray | DFW

12 Years a Slave | En dan is er nog de grote Oscarwinnaar. Steve McQueen is met zijn vertellingover vrije man Solomon Northrup die tot slaaf wordt gemaakt niet uit op een intellectuele, politieke of juridische verhandeling over slavernij, maar wil de waarheid over dit systeem gericht op ontmenselijking erin rammen. Dat is gelukt. dvd/blu-ray | Belga Films

Die andere Heimat | Edgar Reitz maakte zijn prequel op zijn Heimat-televisie­trilogie nadrukkelijk voor de bioscoop. Maar deze vier uur in het oogverblindende laaggebergte Hunsrück in zwart-wit misstaat zeker ook niet in de dvd-kast naast het ‘vervolg’ van 32 episodes van in totaal 54 uur, gemaakt tussen 1984 en 2004. dvd/blu-ray, Lumière

Before-trilogie | Lars Von Triers Nymphomaniac-tweeling lijkt misschien de onvermijdelijke box-set van de maand, maar wij wachten toch liever tot die onvermijdelijke volledige versie boven water is. Intussen kijken we naar Linklaters verrassend vergelijkbare Before­-trilogie: een man en een vrouw praten, praten, praten. dvd | Wild Bunch

L’inconnu du lac | Waar frontaal naakt en expliciete seks bij Von Trier als vanouds garant stonden voor een schandaaltje, viel er over L’inconnu du lac geen onvertogen woord. De Hitchcockiaanse thriller op een homostrandje werd in Cannes juist de filmhemel ingeprezen, en werd ook elders overladen met prijzen. dvd/blu-ray | Homescreen

Import

Het beste uit het wereldwijde aanbod voor thuiskijkers deze maand, geselecteerd door Boudisque (boudisque.nl).

Vanishing Point | Een klassieker op een specifiek vlak: in lijstjes van beste filmachtervolgingen ooit zal Vanishing Point nooit ontbreken, want de hele film is één lange achtervolging. Van de acht auto’s die gebruikt als ‘stand-ins’ voor de witte Dodge Challenger die centraal staat, overleefde slechts één de opnames. blu-ray, rB | Fox H.E.

Red River | Klassieke western, een variant op Mutiny om the Bounty maar dan met cowboys en koeien. Heel veel koeien. Over de acteerprestaties die regisseur Howard Hawks uit John Wayne wist te trekken, schijnt collega John Ford te hebben gezegd: “I never knew the big son of a bitch could act.” dvd+blu-ray, regio 1/A | Criterion

This Sporting Life | Vorige maand schreven we op deze pagina’s over Lindsay Andersons If…, een bijtende satire in de sfeer van de sixties-revolutie. Nu  verschijnt ook zijn speelfilmdebuut op blu-ray, met dezelfde politieke betrokkenheid maar dan bezien vanuit de werkende klasse. blu-ray, rB | Network

Hobson’s Choice | Wie dacht dat de remake- en verfilmingscultuur iets van de laatste decennia is, komt weer eens bedrogen uit: deze Gouden Beer- en BAFTA-winnaar van David Lean was in 1954 al de derde verfilming van het gelijknamige toneelstuk. Ter ere van de 60ste verjaardag van de film nu op Blu-ray. blu-ray, rB | StudioCanal

L’assassino | Deze debuutfilm van de Italiaanse filmmaker Elio Petri, op het filmfestival van Berlijn in 1961 genomineerd voor een Gouden Beer, draagt direct al de Kafkaeske sfeer en scherpe politieke insteek in zich die zijn gelauwerde werk in de jaren zestig en zeventig zouden tekenen. dvd+blu-ray, r2/B | Arrow Academy