Scherpstellen: Eindexamenfilms

De kunst van het kijken

  • Datum 09-05-2016
  • Auteur
  • Deel dit artikel

DAGLICHT

De Filmacademie levert dit jaar uitstekende eindexamenfilms af. Lichting 2008 kent nauwelijks zwakke plekken. Imponerend zijn daglicht van Michiel Rummens en gaandeweg van Margot Schaap. Beide makers hanteren het principe "minder is meer."

Laten we het impliciete cinema noemen: films die niet alles uitleggen, maar de kijker prikkelen om zelf op zoek te gaan naar betekenissen. Het zijn geen films met een afgeronde plot, maar ambivalente vertellingen zonder rechtlijnige dramatische ontwikkeling. Geen films met groot drama, maar met alledaagse gebeurtenissen. De kijker wordt niet bij de hand genomen, maar mag dwalen. Er is lef voor nodig om als aankomende filmmaker zulke films te maken, want het kan makkelijk misgaan. Als de gebeurtenissen té alledaags banaal worden, blijft er niets over. Expliciete films bouwen op dramatische gebeurtenissen, maar impliciete films moeten het hebben van subtiele, maar scherpe observaties. Goed kijken is een eerste vereiste. Michiel Rummens en Margot Schaap kunnen dat erg goed. Rummens laat in daglicht een jongen en een meisje ’s morgens na een feest naast elkaar wakker worden in bed. Vrijen was één ding, maar hoe zien zij elkaar in het daglicht ’the day after’? Blijft het bij een eenmalige vrijpartij of ontstaat er meer? Weten ze zelf wat ze willen? daglicht speelt zich af in het mistige niemandsland na de eerste ontmoeting. Komt het tot een relatie of was de ontmoeting een misverstand en is het beginnende vuurtje al gedoofd? Heel mooi toont de film de onhandige pogingen van de personages om een antwoord van elkaar, maar misschien nog meer van zichzelf, te krijgen.
Even subtiel als daglicht is gaandeweg. De film voert een meisje op dat na haar VWO-examen op het punt staat om op kamers te gaan wonen. In het besef dat ze een vertrouwde wereld gaat verlaten, neemt ze alledaagse gebeurtenissen thuis scherper waar. Het voeren van het konijn door haar broertje, de vertrouwde stemmen in huis, het begraven van een dode vogel, de kwispelende hond: het zijn kleine dingen, maar ze krijgen plotseling een enorme lading. gaandeweg is een wondertje van observatiekunst. Zolang films als daglicht en gaandeweg op de Filmacademie gemaakt worden, is er hoop voor de Nederlandse cinema.

Herinneringen
Schaap en Rummens zijn een beetje beduusd van de complimenten. Het geheim van hun films zit er misschien in dat zij dicht bij zichzelf zijn gebleven. Schaap. "Ik ben opgegroeid in net zo’n gezellig rommelig huis als in de film. Ik wilde een film maken over mijn herinnering aan de sfeer van toen." Ook Rummens zocht het bij zichzelf. "daglicht is een samenraapsel van herinneringen." Hij is nooit bang geweest dat de vertelling te dun zou zijn, dat de film zou verdampen. "Ik heb er niet bij stil gestaan, want dit is wat ik wil doen. In daglicht zit geen stevig dramatisch stelsel waarop je kunt terugvallen, maar dat wil ik ook niet. Dit is wat ik wil en als dat niet kan, hou ik ermee op. Ik vind het niet interessant om verhaaltjes te vertellen. Mijn grote voorbeeld is Tarkovski. De laatste jaren hou ik ook van Wong Kar-wai en Cassavetes. En van Nathaniel Dorsky. Ken je hem? Hij is een experimentele filmmaker uit San Francisco die vanuit een zen-boeddhistische insteek werkt. Hij filmt alles wat hij op straat ziet en maakt er films van."
Dat daglicht en gaandeweg geen traditionele verhaaltjes vertellen, viel niet bij iedereen goed. Schaap noemt de sfeer bij het tonen van eerste montageversie van haar film. "Ik voelde dat men dacht: waar gaat dit over? Hoe moet ik kijken? Ik dacht: jongens, dit is het, hierover gaat de film, er is niet meer aan de hand. Ik heb toen wel de montage omgegooid. Je ziet nu al snel het VWO diploma van het meisje, zodat je snapt dat ze het huis gaat verlaten. Ik heb dat gedaan, omdat mensen teveel moesten zwemmen en daardoor afhaakten."

Feest
Rummens en Schaap benadrukken dat zij de films hebben gemaakt die zij wilden maken. Rummens: "Ook al begreep de montagedocent er geen drol van, we waren vrij om te maken wat we wilden." Schaap: "Natuurlijk krijg je van iedereen advies, maar de VPRO-dramaturg (de VPRO betaalde mee aan gaandeweg, JvdB) zei steeds dat het mijn film moest worden." Door wat voor films zij zich laat inspireren? "Ik hou van het werk van Lucrecia Martel, maar ook van de Dardennes. En ik heb Antonioni sinds een jaar ontdekt. Dat had natuurlijk al eerder moeten gebeuren, maar beter laat dan nooit. Ik kijk gefascineerd naar de mensen in zijn films. Hoe ze lopen. Hoe ze praten. Ik kan mijn ogen er niet van afhouden. Ontzettend knap."
Hoe Rummens en Schaap de toekomst zien? Beiden willen meedoen aan de VPRO-dramawedstrijd One night stand. Rummens kijkt bezorgd: "Ik heb gehoord dat het daar narratiever moet dan wat wij nu hebben gemaakt. De eindexamenfilms worden ’s nachts uitgezonden, dus die vindt men niet belangrijk. Met One night stand is dat anders. Daar hijgen meer dramaturgen in je nek." Schaap zegt met een blik alsof ze onweer voelt naderen: "Nu was het feest."

Jos van der Burg

gaandeweg en daglicht worden met de andere twaalf eindexamenproducties in september uitgezonden op Ned 2 in Filmlab.

Geschreven door