Redactioneel – 9 november 2016

Een van de klusjes waar ik me tijdens de productie van de Filmkrant het meeste op verheug is het vertalen van de column van filmmaker/journalist Mark Cousins die voor ons elke maand een beeld plukt uit het enorme reservoir in zijn hoofd (en op zijn computer) en daar met open en associatieve ogen induikt. De titel van de column — Op ooghoogte — kwam voort uit zijn eerste stuk. Deze maand gaat het zonder dat hij het benoemt weer over ‘ooghoogte’.
Cousins schrijft over D’est/From the East van Chantal Akerman, tijdens het komende International Documentary Filmfestival Amsterdam te zien als een van de films uit de Top-10 van de Oekraïense filmmaker Sergei Loznitsa. D’est bestaat voor een groot deel uit tracking shots (in het Engels soms poëtisch ’traveling shots’ geheten, omdat camera en oog van toeschouwer en cinematograaf samen op reis gaan) en als de shots zelf even stil staan, dan filmen ze wel lopende mensen.
Cousins beschrijft een van die beroemde tracking shots, waarbij de camera, zoals meestal in de film, naar links beweegt, contra-intuïtief tegen de richting in waarin de vrouw in het frame dat hij beschrijft, lijkt te bewegen.
Toen ik die zin aan het vertalen was realiseerde ik me dat ik nog maar met één hand zat te tikken, en met mijn andere hand voor het computerscherm naar links bewoog. Alsof ik tegen de woorden, die van links naar rechts bewogen, wilde zeggen: ‘Hee woorden, letten jullie wel op? De camera beweegt tegen jullie in.’
Ik vind het ontroerend als filmbeelden, zelfs als ze zijn teruggebracht tot een enkel frame, zo’n direct, bijna tastbaar, haptisch effect hebben. Dat ze je lichaam in beweging brengen, alsof al je zintuigen worden ingeschakeld om een filmbeweging te ervaren. Het heet niet voor niets beweging natuurlijk.
De scène die Cousins beschrijft is ook beroemd omdat de camera zich net iets onder ooghoogte lijkt te bevinden. Maar wiens ooghoogte? Er wordt weleens gezegd dat Chantal Akermans relatief lage cameraperspectief niet zozeer een hommage aan Ozu is, zoals ook wel eens wordt beweerd, maar simpelweg het gevolg was van haar bescheiden lengte. Ze wilde door de camera kunnen kijken. Ze wilde zien wat ze filmde. Ze wilde filmen wat ze zag.
Ik weet niet of dat verhaal waar is. Het doet er ook niet toe. Hoe langer je erover nadenkt hoe betekenisvoller het wordt. Dat iemands perspectief zoiets eenvoudigs en tegelijkertijd zo ontregelend kan zijn. Alsof het de wereld in een nieuw licht presenteert. Een spectrum van nieuwe stralen. Die vanuit een enkele beeld alle kanten op schijnen.
Soms ben je je er niet eens van bewust dat een beeld of een shot of een perspectief "anders" is dan je gewend bent. Je kijkt, en nog voordat je het echt hebt waargenomen, voel je het al.
Dan begint het zien.

Dana Linssen | @danalinssen