Redactioneel – 4 april 2018

Hoeveel moet je eigenlijk van bh’s weten om films te kunnen kijken? Misschien niet eens zoveel. Maar zou je — als je nog nooit een bh onder een feestjurk hebt aangehad — die onhandige scène in de Tunesische film Beauty and the Dogs zijn opgevallen waarin hoofdpersoon Mariam in de wc van een club haar keurige jurk vanwege een winkelhaak op borsthoogte verwisselt voor een sexy avondjurk van een vriendin en toevallig en al te handig voor de rest van de scène een strapless bh blijkt te dragen?
Recensent Laura van Zuylen merkt het op in haar recensie van de nieuwe film van Kaou­ther Ben Hania. Het lezen van haar verbazing was een feest van herkenning, want ik was er tijdens het kijken ook al over gevallen. En soms kan zo’n klein detail je hele filmbeleving beïnvloeden.
Geen enkele vrouw draagt een strapless bh als haar outfit daar niet om vraagt, schrijft Van Zuylen. Want: onhandig. Je zou verwachten dat regisseur Ben Hania dat, als vrouw, ook zou weten. Maar uiteindelijk gaat het niet om het feit of je nu wel of geen bh-drager bent, maar om de manier waarop dat soort kleine details een hele film lang door kunnen werken.
Misschien stond het zo in het scenario. Misschien was het een praktische oplossing van de kostuumafdeling (tip: er zijn ook heel praktische strapless bh’s met afneembare bandjes). Misschien was het een noodoplossing: nou dan in godsnaam maar een strapless bh, want anders past die jurk niet. Terwijl je misschien ook had kunnen denken: nou dan maar een mooie jurk met schouderbandjes en een andersoortig decolleté.
Dus wat blijft, zijn keuzes die in de ketting­reactie van een film consequenties hebben. Het gedoe met die jurk en die bh maakt dat je op een bepaalde manier naar de rest van de gebeurtenissen gaat kijken. Misschien was dat wel de bedoeling. Misschien moeten we wel een geseksualiseerde blik op Mariam ontwikkelen om te schrikken dat ze later door een groepje politieagenten verkracht wordt, en nog later, tijdens de bureaucratische estafettetocht om hulp langs ziekenhuizen en politiebureaus, te horen kan krijgen dat iemand in zo’n jurk er toch eigenlijk wel om vraagt. We worden voortdurend met dat aangetaste, door schaamte overladen lichaam geconfronteerd. Maar de film kan nog zoveel nuances willen oproepen, uiteindelijk verstrikt hij zichzelf in een idee over lichamelijkheid, erotiek en seksualiteit dat op een vervelende manier ambigue is.
Het kan ook andersom werken. Een goed gekozen detail of observatie kan laten zien dat een regisseur echt weet waar haar film over gaat, kan de juiste lens zijn om elke nuance van die wereld te ontsluiten en betekenis te geven.
Filmkijken, filmkritiek gaat over het herkennen van die details. Bh-drager of niet. Filmmaken gaat ook over die details. Maar daar hebben we het een volgende keer weer over.

Dana Linssen | @danalinssen