Redactioneel – 30 maart 2016
Tijdens het afgelopen Movies that Matter-festival was de Roemeense filmcritica Irina Nistor te gast. Ze is de hoofdpersoon van de onderhoudende geënsceneerde documentaire Chuck Norris vs. Communism, die laat zien hoe in de jaren tachtig dankzij de opkomst van de illegale videomarkt het geïsoleerde Roemenië kennis maakte met films over wat er verder in de wereld gebeurde en zo uiteindelijk dictator Ceaucescu ten val kon brengen. Historisch gezien vanzelfsprekend met grote stappen snel thuis, maar filmisch om van te smullen.
Het gaat natuurlijk om de gedachte erachter. Dat al die Roemenen die zich heimelijk en groepsgewijs rondom die verboden videospeler schaarden, alleen al door te kijken naar Westerse films een daad van verzet pleegden.
Nistor werkte bij de staatstelevisie als vertaalster toen ze op een dag benaderd werd met de vraag of ze iemand kon helpen met het vertalen van wat films. Voor de prijs van een reep chocola begon ze avond aan avond filmvertalingen in te spreken. Een eenmansnasynchronisatieleger. Waarschijnlijk wel 5000 in totaal. Omdat het publiek haar stem kende van de schaarse uurtjes televisie waarin ook wel eens een Westerse film werd uitgezonden (denk: The Sound of Music, maar dan zonder verwijzingen naar het klooster, want religie was verboden), werd ze al gauw bestempeld tot "de stem van Roemenië" en later natuurlijk "de stem van de revolutie". In Den Haag vertelde ze dat ze in het vliegtuig naar Nederland nog door een stewardess werd aangesproken met de opmerking dat ze "de stem van haar jeugd" was.
Ik was eerlijk gezegd een beetje star struck door onze ontmoeting. Nistor is een enorme cinefiel en diva tegelijkertijd. Hoewel ze destijds heel goed wist waar ze mee bezig was, kan ze nog steeds oprecht zeggen dat de kans om al die buitenlandse films te zien haar voornaamste motivatie was. Heerlijk en herkenbaar enthousiasme.
Dat het illegaal en een heldendaad was, is ook iets wat later door de context van de geschiedenis is gebleken.
De film werkt zo goed omdat het voor een Westers publiek hilarisch is om te denken dat tweederangs actieheld Chuck Norris met zijn knokfilms in Roemenië een subversief symbool kon worden. Nistors bewondering is echter volkomen authentiek. Ze was "zo opgelucht" toen ze later hoorde "dat hij in werkelijkheid ook een anticommunist was".
Ik vond het meest inspirerende van de film dat filmkijken een vorm van protest, activisme en daarmee engagement kan zijn. Misschien weten we het nog niet op het moment dat we kijken. Misschien maakt de geschiedenis pas uit voor welke films dat geldt. Maar het feit dat we kijken naar alles wat voorhanden is, aan de ene kant open en nieuwsgierig, aan de andere kant vol bewustzijn en onderscheidingsvermogen, kan dus het verschil maken. Je zou zelfs kunnen zeggen dat het kijken nog belangrijker is dan de films zelf. Toch beginnen we deze maand, zoals elke maand, eerst weer even bij die films.
Dana Linssen | @danalinssen