Redactioneel – 13 november 2014

Geen betere plek om Citizenfour te zien dan in Berlijn. De documentaire die Laura Poitras maakte over NSA-­klokkenluider Edward Snowden beleeft op IDFA z’n Nederlandse première, en het moet niet zo moeilijk zijn om dat beetje Berlijn erbij te denken. Ik zag de film begin november en mijn wegen brachten me die dag eerst naar de Potsdamer Platz, waar het verloop van de Berlijnse Muur (die dit jaar 25 jaar geleden is gevallen), als een dubbele rij steentjes in de straat is gemetseld. Daarna moest ik overstappen op Alexanderplatz, waar die retro-futuristische Fernseh­turm, nog steeds in gebruik als radio- en televisietoren, staat te pronken als verlopen symbool van het voormalige Oost-Duitsland.
Ergens halverwege mijn reis was ik getuige van hoe een man ten gevolge van een epileptische aanval achteroverviel en een stroom van bloed zich door de sporen van het verleden een weg baande.
Er wordt weleens gezegd dat filmcritici zich bij het kijken naar films niet mogen laten afleiden door de dood van hun oma of kriebel aan hun grote teen. En iedereen vindt daar de juiste balans in.
Maar deze dag was ik door alles wat ik meemaakte en zag juist extra ontvankelijk voor het verhaal van Citizenfour. Door het dwalen en verdwalen in het decor van niet alleen zoveel geschiedenis, maar ook zoveel films — van Menschen am Sonntag tot Das Leben der Anderen, van Billy Wilders onderschatte One, Two, Three, misschien wel de laatste grote film van vóór de bouw van de Muur, tot Wim Wenders’ Der Himmel über Berlin. Maar ook door die beer van een vent die zomaar omviel. Boem.
De mens is niet alleen, zoals Sofokles het koor laat zeggen in zijn tragedie Antigone (een heldin die net zoals Snowden opstond tegen de wetten van de staat), een geweldig en vindingrijk wezen, maar, zo wil ik daaraan toevoegen, ook een kwetsbaar wezen. Dat geweldige schedeldak waaronder het allemaal gebeurt (die ‘Himmel über Berlin’) zegt voor je het weet boem. En krak.
Het gekke is dat Citizenfour natuurlijk over die kwetsbaarheid gaat. Veel meer dan over de grote massieve molochen die zich achter datasystemen hebben verschanst. Door de onbuigzaamheid van het systeem te ontmaskeren, heeft Edward Snowden laten zien hoe kwetsbaar wij als mensen zijn.

Dana Linssen | twitter @danalinssen