Redactioneel – 11 oktober 2017

Het leuke van sciencefiction is natuurlijk de vraag hóe we ons de toekomst voorstellen. En er is denk ik geen film geweest die zoveel invloed heeft op ons beeld van de toekomst als de originele Blade Runner uit 1982.
Tegelijkertijd is denken over de toekomst ook een soort crashtest voor het denken zelf.
Want kunnen we wel echt iets bedenken wat er nog niet is? Kunnen we voorbij het denken denken? En in filmtaal: kunnen we beelden verzinnen die we nog nooit hebben gezien?
Daarom is zoveel sf natuurlijk een manier om verleden of heden in een schone, fictief futuristische laboratoriumsituatie te projecteren. Wat als we nou dit en dat en dan zus erbij en zo eraf? Wat gebéurt er dan? De testopstelling van Blade Runner was echter niet steriel maar smerig: de film introduceerde het concept van de ‘used future’, en de vele versies (en interpretaties) die er van de film verschenen, lieten zien hoe moeilijk het is om een mensvorm te bedenken die voorbij menselijke vragen over bijvoorbeeld bewustzijn, identiteit en geheugen bestaat.
De nieuwe Blade Runner riep bij de Engelse filmjournaliste Helen O’Hara de vraag op of er geen andere toekomstbeeld mogelijk is dan een waarin vrouwen nog steeds als seksslaven worden afgebeeld. Ze geeft als voorbeeld hoe ons al in de eerste momenten van de film duidelijk wordt gemaakt dat Sylvia Hoeks’ replicant (veelbetekenend Luv genaamd) iemand is die niet ongehoorzaam kan zijn aan haar maker.
Nou kan het natuurlijk dat regisseur Denis Villeneuve en zijn team onbewust (of gedachteloos) concepten uit het origineel en onze immer nog patriarchale samenlevingen meenamen in de film. De grote representatiediscussie is in Hollywood weliswaar in volle gang, maar ook nog niet zo lang dat er al heel veel resultaat zichtbaar is. Zeker als je bedenkt dat de eerste ideeën voor sequel Blade Runner 2049 al uit 1999 dateren. Het kan ook dat dat precies is wat de film onthult, of misschien zelfs aan de kaak stelt: dat het anno 2017 schijnbaar nog steeds niet echt mogelijk is om een toekomst te verzinnen die weliswaar posthumaan is, maar nog steeds gebaseerd op 20ste-eeuwse genderverhoudingen. Dat is dan best wel weer schrijnend: want Blade Runner 2049 mag dan bijna 20 jaar in the making zijn geweest, de echte opnames begonnen toch pas vorig jaar. Of is het dan, zoals bij heel veel producties, te laat om je af te vragen waarom je een film ook alweer wilde maken, en hoe zich een jaren eerder ontwikkeld idee zich tot de actualiteit verhoudt? Soms moet je immers heel specifiek zijn om universeel te kunnen zijn.

Dana Linssen | @danalinssen