Op ooghoogte #41

Mark Cousins (The Story of Film, I Am Belfast, Atomic) schrijft voor de Filmkrant over film- en beeldassociaties. Deze maand over het mooiste shot uit Chantal Akermans D’est, te zien in de top-10 van Sergei Loznitsa op het IDFA.

De Oekraïense filmmaker Sergei Loznitsa heeft dit jaar voor het International Documentary Filmfestival Amsterdam zijn tien favoriete documentaires uitgekozen. Een ervan is op dit beeld te zien.

Het is net een antiek stenen reliëf uit Rome of Iran. De vrouw in het midden, met de hoed, is en profile gefilmd. Achter haar, kleiner, kijkt een man ons recht in het gezicht. Helemaal links kijkt een man met een snor sceptisch opzij.

Dit is een frame uit het beroemdste shot uit die film, een van de mooiste en benauwendste shots uit de filmgeschiedenis. De camera beweegt naar links – de tegenovergestelde richting dan die de vrouw op loopt – vele, vele minuten lang. De camera beweegt traag, en bevindt zich, zoals je kunt zien, net onder ooghoogte. Aanvankelijk denk je dat het tafereel misschien vanuit een auto wordt gefilmd, maar daar is het veel te gelijkmatig voor. Dan misschien uit een tram? Nee, daar is het te langzaam voor. En het is zo on-documentaire-achtig in de zin dat de personen geposeerd lijken, of gepositioneerd. Tot drie keer toe zien we een jongetje kauwgom kauwen – ik noem het altijd het bubblegum boy-shot.

Het bubblegum boy-shot is een sensationele sequentie uit Chantal Akermans D’est (From the East, 1993). Ze draaide de film begin jaren negentig tijdens een reis door het voormalige communistische Oostblok. De Berlijnse Muur was gevallen, en dus werden de beelden, geluiden, geuren, stemmingen, modes, emoties, angsten, gebouwen, kleuren, steden, voedsel, muziek en activiteiten van Polen, Oekraïne, Rusland opengesteld aan het Westen. Akerman wilde vastleggen wat mensen met hun dagen deden, hoe de tijd voorbij ging, het evenwicht tussen activiteit en inactiviteit in dit verloren Atlantis waar het kapitalisme nog niet helemaal de macht had overgenomen – en dus filmde zij. Er wordt bijna niet gesproken in de film, maar we zweven door deze locaties als geesten, kauwgom kauwend.

Het resultaat is majestueus.