Op ooghoogte #40

Mark Cousins (The Story of Film, I Am Belfast, Atomic) schrijft maandelijks voor de Filmkrant over films en beeld­associaties. Deze maand een opeen­stapeling van toevalligheden rond Orson Welles.

Laat me jullie een verhaal vertellen. Het gaat over een genie en een voorwerp. Het genie is Orson Welles, de geweldige regisseur van Citizen Kane, The Magnificent Ambersons en Chimes at Midnight. Ik gebruik het woord ‘genie’ niet licht, maar Welles’ ouders en voogd hebben hem opgevoed om er een te worden en hij vervulde hun dromen.
En dan het voorwerp. Ik reisde eerder deze maand naar Arizona om Welles’ derde dochter Beatrice te ontmoeten en interviewen voor een nieuwe film over hem waar ik aan werk. Terwijl ik op haar zat te wachten in een restaurant, zag de ober me schrijven en vroeg hij me wat ik aan het doen was. Ik vertelde hem dat ik een filmmaker ben en aan een nieuwe film over Welles werk. Hij verbleekte en zei: "Ik heb thuis een lens die is gebruikt voor Citizen Kane."
Is dit mogelijk?, dacht ik. Het leek me duizelingwekkend onwaarschijnlijk. Maar toen legde deze ober — JB Turner — me uit dat zijn grootvader de Mexicaanse cameraman Alex Phillips was, die was ontdekt door een icoon van de stomme film, Mary Pickford (wier graf ik enkele dagen eerder had bezocht). Phillips had meer dan 200 Mexicaanse films gedraaid en het vak geleerd aan Gabriel Figueroa, die weer had gewerkt met Greg Toland, de cameraman van Citizen Kane… Die afstamming maakte JB’s claim waarschijnlijker.
We praatten, ik at mijn lunch en vervolgens ging JB (zonder het mij te vertellen) naar zijn huis om de lens te halen. Hij kwam terug met een stevige houten doos die er oud genoeg uit zag — Citizen Kane werd gemaakt in de vroege jaren veertig. De binnenkant was bekleed met fluweel, en bevatte… geen lens maar een as­­pheron, een opzetstuk voor cameralenzen. Ook die oogde van de juist leeftijd en was prachtig gemaakt — een bollende rechthoek van glas, stevig gevat in donker hout. Ik stuurde een foto naar de geweldige cameraman Christopher Doyle, die binnen een uur bij experts in Los Angeles bevestigde dat het zeer goed mogelijk was dat Toland en Welles dit opzetstuk gebruikten om het blikveld te verruimen in enkele van de meest opgeblazen shots in Citizen Kane.
Bij Beatrice Welles thuis vertelde ik haar het verhaal. Ze was verbijsterd. Twee dagen later bezochten we het restaurant, waar JB ook haar de aspheron toonde. Hier is een foto van haar, hem en het voorwerp. Toen ze het vastpakte, zei Beatrice Welles: "Dit is de eerste keer dat ik iets aanraak van Citizen Kane."
Nogal een verhaal, nietwaar? De toevalligheden zijn uitzonderlijk. Welles, zijn dochter en Pickford, maar ook het feit dat JB’s grootvader uit Oekraïne kwam en ik daar onlangs was geweest. Stop dit verhaal in een fictiefilm, en het publiek zal het niet geloven. Maar in een documentaire — mijn documentaire over Welles — is het volgens mij juist magisch.

Mark Cousins | @markcousinsfilm