Op ooghoogte #45

Albanië

Mark Cousins (The Story of Film, Atomic, Stockholm My Love) schrijft voor de Filmkrant over film- en beeldassociaties. Deze maand over gecondomiseerde geschiedenis.

Dit is een still uit een wonderschone film uit 1972 — Tomka en zijn vrienden — over een groepje kinderen dat tijdens de Tweede Wereldoorlog de pogingen saboteren van de Nazi’s die hun stad proberen over te nemen. Als de film in Frankrijk was gemaakt, dan was het een klassieker geworden, maar hij werd gefilmd in Albanië, een land waarvan de cinema weinig gezien wordt.
Ik breng hem hier onder  de aandacht, omdat films als Tomka en zijn vrienden de afgelopen weken onderwerp van grote controverses zijn geweest. Het Institute for Communist Crimes, een Albanese organisatie belast met onderzoek naar de misdaden die in het land uit naam van het communistische regime zijn begaan, heeft geopperd dat films die tijdens het bewind van dictator Enver Hoxa zijn gemaakt niet meer op televisie zouden mogen worden vertoond omdat ze nostalgische gevoelens voor het communisme zouden aanwakkeren.
Veel academici, wetenschappers en archivarissen maken zich hier zorgen over, en ik begrijp heel goed waarom. Ik ben het ermee eens dat bepaalde films, zoals de virulente antisemitische Duitse films uit het Nazitijdperk, en Amerikaanse films waarin witte acteurs geschminkte zwarten spelen, alleen met een zorgvuldige historische context vertoond zouden moeten worden: Nazi-films zitten vaak vol met haatzaaierij en blackface is beledigend en racistisch. Maar veel van de films die in communistisch Albanië zijn gemaakt, zijn geen uitingen van haatzaaierij. Ja, ze laten wrede werkgevers zien, en zijn vaak schril ideologisch, maar ze bevatten ook positieve portretten van arbeiders, uitingen van sociale solidariteit en dapper feminisme, waarden die velen van ons ook vandaag de dag nog koesteren. En, misschien nog wel belangrijker voor filmliefhebbers, ze zijn soms inventief en vernieuwend. Xanfise Keko, de regisseur van Tomka, hoort tot de auteurs die de filmgeschiedenis hebben geschreven.
Deze films verbieden zou net zoiets zijn als de filmgeschiedenis beroven van de fascinerende herinneringen van die tijd. Een schrijver verwees naar de controverse als de "condomisering van de geschiedenis". Voor iemand die nog nooit in Albanië is geweest, kan dit allemaal overkomen als een storm in een glas water, maar het gaat over iets groters. De misdaden van het Hoxha-tijdperk werden gepleegd door de potentaten van de staat en niet door filmmakers. Filmliefhebbers moeten pal staan voor de Albanese filmcultuur en de archivarissen die haar willen behoeden.

Mark Cousins | @markcousinsfilm

Geschreven door Mark Cousins