Mening – 10 februari 2017
De belangrijkste documentaire die ik dit jaar zag, wordt niet vertoond op het belangrijkste documentairefestival ter wereld, het IDFA. In hamburger lektionen laat de Duitse filmmaker en enfant terrible Romuald Karmakar de Marokkaanse imam Mohammed Fazazi ‘aan het woord’, die in 2000 aan het einde van de ramadan een reeks toespraken hield in de Hamburgse Al Quds-moskee. Ze werden anoniem op video opgenomen en later onder moslims verspreid. Na 9/11 werd duidelijk dat onder andere aanslagpleger Mohammed Atta deze bijeenkomsten heeft bezocht. Fazazi zit inmiddels gevangen in Marokko. De vorm die Romuald Karmakar voor zijn film koos is gelijk aan die van das himmler projekt (2001) waarin hij acteur Manfred Zapatka een speech van Heinrich Himmler liet voordragen. De hamburger lektionen geven op vergelijkbare (onthutsende! urgente! aan de grenzen van je eigen rationaliteit morrelende!) wijze inzicht in de ‘logica van ophitsing’ van koranteksten die voor meerderlei uitleg vatbaar zijn. Karmakar koos hiervoor de meest consequente en dwingende vorm die de cinema hem toestond. Hij liet de preken door verschillende experts vertalen, om zo tot een zo inhoudelijk en objectief mogelijke en minst ideologisch gekleurde weergave te komen. Hij ondertitelde niet simpelweg het oorspronkelijke materiaal, ‘zodat men tijdens het kijken niet afgeleid zou worden door zijn eigen onbewuste fonetische en fysionomische vooroordelen over een man in een jurk’. In plaats daarvan leest Zapatka (sober! indringend! maar ook: bijna onzichtbaar achter het tekstgeweld!) twee integrale teksten, inclusief de vragen die tijdens de sessies door de aanwezigen werden aangereikt. Reacties uit de moskee (gelach, commentaar, een moeder die haar kinderen terechtwijst) worden als tekst op het beeld geprojecteerd. IDFA vroeg de film aan, maar wees hem op grond van het oordeel van een enkele programmeur af "omdat de filmische middelen tekort schoten". Afgezien van het feit dat de filmische middelen in deze film juist op meerdere niveau’s bewust en effectief zijn ingezet, getuigt het ook van weinig verantwoordelijkheidsgevoel van een festival dat volgens zijn eigen website "documentaires zoekt die stilistisch interessant en vernieuwend en maatschappelijk relevant zijn en duidelijk communiceren met hun publiek" om datzelfde publiek niet de kans te geven kennis te nemen van een angstaanjagende manier van redeneren. hamburger lektionen brengt de citaten en meningen die we dagelijks in kranten lezen en op tv horen dankzij filmische abstractie terug in hun eigen context.
Volgende maand in de Filmkrant meer over deze film.
Dana Linssen