Freeze Frame #30

Regisseur Shady El-Hamus (De libi; Forever Rich) brengt maandelijks een ode aan een bijzondere filmscène. Deze keer: een lamp in Una giornata particolare.

Steeds vaker zie ik op stoplichten en prullenbakken stickers met de tekst ‘nooit meer fascisme’. Degene die verantwoordelijk is voor de verspreiding leeft waarschijnlijk met de angst dat we afstevenen op een tijd waarin er opnieuw een voedingsbodem zal zijn voor dat gedachtegoed. Terecht lijkt me, als je sommige populistische politici hoort spreken over hun visie op de wereld.

In 1977 maakte de Italiaanse regisseur Ettore Scola een film die een regelrechte aanklacht was tegen het fascistische stelsel dat tussen 1922 en 1943 in Italië was ingevoerd en zijn dehumaniserende werking op het individu. Una giornata particolare vertelt het verhaal van twee mensen die in dat systeem gevangen zitten en geen enkele ontsnappingsmogelijkheid zien.

De eerste vier minuten zijn onvergetelijk. In een ononderbroken shot zien we de routine van een moeder die elke ochtend als eerste wakker is en één voor één haar kinderen en vervolgens haar man wekt om aan de dag te beginnen. Een dagelijkse routine waar de eenzaamheid vanaf druipt. Het is niet zomaar een dag, want de kinderen gaan met hun vader mee de straat op, waar heel Rome zich zal verzamelen om te aanschouwen hoe Hitler een bezoek brengt aan zijn bondgenoot Mussolini. Vol enthousiasme, met vader als extatische aanvoerder, vertrekken ze met de rest van de buurt naar buiten. In de stilte die ze achterlaten, begeeft zich de moeder.

Te midden van de chaos drinkt zij haar koffie; een vrouw van wie de individuele ontwikkeling geen enkele plek heeft in deze maatschappij, die zich in een liefdeloos en onderdrukkend huwelijk bevindt en die niets anders doet dan zichzelf wegcijferen. Waar de meeste films over fascisme zich richten op het geweld, de oorlogen, het grote menselijk drama, focust Scola zich juist op het kleine verhaal van de normale mens die gebukt gaat onder de extreme druk van het tijdperk. Hij brengt twee verloren zielen samen, de enige twee individuen die op deze dag in het appartementencomplex achterblijven en steun bij elkaar zullen vinden – Antonietta, gespeeld door Sophia Loren, en Gabriele, gespeeld door Marcello Mastroianni.

Gabriele staat op het punt zich van het leven te beroven, omdat hij vanwege zijn homoseksualiteit het gevaar loopt opgepakt en vastgezet te worden. Als de parkiet van Antonietta uit huis ontsnapt en bij Gabriele’s raam in de vensterbank gaat zitten, komen ze met elkaar in contact. Vrijwel direct ontstaat er een diepe connectie. Ze dansen, praten en lijken zich plots verlost te voelen van de zware deken die dagelijks op hun schouders rust. Zo maakt de uitzichtloosheid tijdelijk plaats voor een levensenergie die beiden al lang niet meer hebben gevoeld. De verhouding is prachtig complex. Ja, er is een aantrekkingskracht, ja ze bedrijven uiteindelijk de liefde, maar de twee vinden in elkaar vooral iemand met wie ze de pijn van een verloren leven delen.

Die eerste vier minuten zijn zoals gezegd geweldig, maar het mooiste filmische detail is wat mij betreft de lamp in Antonietta’s keuken die loszit en steeds naar beneden zakt, waardoor ze er constant haar hoofd  tegen stoot. Als Gabriele op de koffie komt, ziet hij dit telkens opnieuw gebeuren om vervolgens zonder aarzelen op een trapje te klimmen en de lamp voor haar te repareren. Una giornata particolare is helaas geen hoopvolle film, want hoopvolle verhalen zijn nou eenmaal schaars in een fascistisch systeem. Maar de lamp in Antonietta’s keuken is gerepareerd en zo heeft Gabriele toch nog een beetje verlichting gebracht in haar donkere bestaan.