FilmThuis – 8 september 2010

DIE UNERZOGENEN
Stevie’s wondere wereld
Pia Marais’ die unerzogenen verschijnt eindelijk op dvd. Tijd om de schade in te halen.

De beste films brengen een ongrijpbaar gevoel over. Gooien de kijker in het diepe. Geven ruimte. Laten vorm en inhoud samenvallen. Clichés zijn het. Maar bij het zien van het verbijsterende die unerzogenen van Pia Marais worden al die clichés bevestigd. Gelukkig maar. De Filmkrant besteedde in 2007 kort aandacht aan die unerzogenen omdat hij met de andere Rotterdam-Tigers van dat jaar door Nederland ging toeren. Maar hij had breed uitgemeten moeten worden.

Zon
De kijker valt middenin het verhaal. Stevie Opladen (Céci Chuh) is net vanuit Portugal met haar moeder Lily (Pascale Schiller) naar Berlijn verhuisd. In de eerste scène filmt een beweeglijke camera van heel dichtbij hoe Lily Stevie’s haren knipt. Vingers bewegen mee met de camera of fladderen daar juist tegenin, nagels waarvan de lak aan het verdwijnen is schieten voorbij, haren waartussen de schaar zich beweegt, voorzichtig, maar beslissend. Tussen de vallende lokken schiet het zonlicht in de camera. Oranjegeel, de lome warmte is voelbaar. We zijn buiten. Een intieme scène, zou je zeggen. Is het ook. En is het ook niet. In een flits gooit Lily een steen door een ruit en bezetten ze samen een huis.
Pia Marais’ stijl wordt wel vergeleken met de humanistische esthetiek van Jean Renoir. De overeenkomsten zitten deels in de manier van filmen, zoals in het gebruik van deep focus shots waarin alles in beeld scherp wordt gehouden. Maar waarin Renoir en Marais maar ook een maker als Hou Hsiao-hsien elkaar vooral vinden, is in de overtuiging dat alle lelijkheid in de wereld hen er niet van kan weerhouden van die wereld te houden. Levens vormen zich door complexe, onherleidbare verbanden. Dat maakt het onmogelijk om gemakkelijk over iemand te oordelen, ook al lijkt dat nog zo eenvoudig. Dat maakt hun films getuigenissen van een diep respect voor anderen.

Hippies
Een paar scènes later verschijnt plotseling vader Axel (Birol Ünel), die net is vrijgelaten uit de gevangenis. Blij met zijn komst is Stevie niet. Wekenlang arriveren vervolgens nieuwe mensen in het huis. Drugs komen langs, net als de kinderen uit de buurt waarmee Stevie contact probeert te maken door zich voor te doen als diplomatendochter, politie, meer drugs, meer rondhangen, het hechte gezin dat Stevie zoekt maar dat er niet is, Lily en Axel die als losgeslagen, overjarige hippies niet weten hoe ze Stevie een geregeld leven moeten bieden. Of dat niet willen bieden. Of juist doen wat ze kunnen. Wie zal het zeggen? En waar zijn eigenlijk de bewoners van het huis? We krijgen slechts flarden van gedrag, emoties, verhalen, motieven en achtergronden.
Maar niet alleen de verhaallijnen moeten we zelf ontdekken. Scènes beginnen en stoppen vaak plotseling, middenin een handeling, waarmee Marais de kijker laat raden naar betekenis. Levens, mensen en dus scènes en betekenissen, zegt Marais, zijn constant in beweging. We kunnen de tijd niet stilzetten en de wereld even snel doorgronden. Een scène is geen afgerond geheel en levert dus geen verklaring. Zo laat ze vorm en inhoud samenvallen. Zoals Godard beweerde dat tracking shots een kwestie van moraliteit zijn (zie sensesofcinema.com voor Serge Daney’s artikel The tracking shot in kapo) lijken de deep focus shots bij Marais een morele basis te hebben: je kunt niet één ding uit een leven tillen en dat als verklaring gebruiken, er is niet één verhaallijn die de chaos ordent. Alles doet er toe, alles grijpt in elkaar. Ook zo komen vorm en inhoud in die unerzogenen samen.
Kortom, een overweldigende film van een regisseur met een passie voor haar personages en hun verhalen. En voor haar kijkers. Die moeten bij Marais zelf ontdekken waar het verhaal ligt. Een zeer opmerkelijk en intens debuut.

Ronald Rovers

die unerzogenen (Pia Marais, Duitsland, 2006, Second Run, regiovrij)

AVATAR
Niets te zeggen
Nog een film die door de Filmkrant goeddeels werd overgeslagen: avatar, al had die verder aan aandacht geen gebrek. Een geluk bij een ongeluk: in de luwte van de overgewaaide hype kunnen we de film nu wat rustiger bekijken.

Het is verleidelijk om nu de film op dvd is verschenen opnieuw de discussie over 3D als redder van de bioscoopbranche te beginnen. Want wat blijft er van dat argument over als de film die bij zijn release als het (voorlopige) summum van de diepte-technologie werd gepresenteerd ook op plat beeld gewoon te genieten blijkt? Of, erger nog, als het er (voor deze kijker, in ieder geval) op lijkt dat het bonte kleurenpalet dat James Cameron voor zijn virtuele buitenaardse wereld creëerde er zonder de fletse waas van de 3D-bril een stuk beter vanaf komt, en de actie er niet minder spectaculair op wordt? Goed, de momenten waarop expliciet dingen naar de toeschouwer toekomen, vallen nu nogal in het water, maar die stonden me in 3D eigenlijk ook al niet zo aan.
Daarbij: voor wie dat allemaal wél mist is de film straks ongetwijfeld gewoon in 3D op televisie te bekijken is. avatar is dat (nog) niet, maar de meeste 3D-kinderfilms worden al met brilletjes verkocht, en 3D televisietoestellen maken (ondanks tegenvallende resultaten tijdens het in 3D vertoonde WK) een gestage opmars. Daar gaat je marketingargument.

Markten aanboren
Nee, ik doe het niet, ik hou me in; of in ieder geval: ik stop er nu mee. Over de film wilde ik het hebben, niet over de randverschijnselen, de marketing, de techniek. Maar kan ik onvermeld laten dat de film deze maand, enkele maanden na de dvd-release dus, in de Verenigde Staten en een groeiend aantal andere landen opnieuw in de bioscoop werd uitgebracht in een negen minuten langere versie? (Voor Nederland zijn voorlopig nog geen plannen.) Naar verluidt besloten Cameron en de studio hiertoe vanwege de explosie van het aantal 3D-schermen sinds de film in december 2009 voor het eerst werd uitgebracht. Om niet eerder bereikte markten aan te boren, dus.
Met het extra materiaal komt de film op een lengte van 170 minuten, exact het maximum voor vertoning op analoge IMAX-schermen. Maar regisseur James Cameron liet in interviews al doorschemeren dat hij nog zeker een half uur meer verwijderde scènes heeft. Die zullen ongetwijfeld terechtkomen op een ‘extended cut’-dvd, ongeveer op de markt als de eerste van twee aangekondigde sequels de bioscopen bereikt. Gezien het feit dat de dvd en bluray die nu uit zijn geheel zonder bonusmateriaal worden geleverd. Voor de ‘making of ‘s’, de audiocommentaren, de interviews met de makers is het wachten dus op avatar 1.5. Film als melkkoe.

Bombastisch
Hè, nee, nu doe ik het weer. Terwijl ik toch echt van plan was het verhaal grondig onder de loep te nemen, de ecologische boodschap te fileren, de cinematografie diepgaand te analyseren, het acteerwerk uit te pluizen. Maar ja, daarover valt eigenlijk weinig te zeggen dat niet al gezegd is: het verhaaltje is simpel, rechtdoorzee en daardoor uiterst effectief; het ‘hoera voor de natuur’ is schrijnend hypocriet voor deze totaal overbodige, stroomverslindende productie; de cinematografie is des Camerons en om te smullen zo bombastisch; het acteerwerk ligt verborgen onder een wagonlading special effects, maar de animatie is in ieder geval adembenemend. Opvallend hoe weinig er eigenlijk te zeggen valt over een film waar een jaar lang bijna onophoudelijk zo ontzettend veel over gezegd is. En hoe moeilijk het blijkbaar is daar niet aan mee te doen.

Joost Broeren

avatar (James Cameron, Amerika, 2009, Fox Home Entertainment)

Release top-5
Ook deze films komen in september uit op dvd.

POLITIST, ADJECTIV
‘Vermomd als uitgebeende politiethriller laat Porumboiu geen gelegenheid onbenut om vragen te stellen over hoe de wetten van de staat zich tot de wetten van de mens verhouden.’ Dana Linssen, FK321

THE LIMITS OF CONTROL
‘Een kleurrijke film noir; een thriller zonder spanningsboog; een praatfilm die draait om stiltes; een enigma dat niet uitgelegd hoeft te worden.’ Joost Broeren, FK316

VINCERE
‘Heel knap hoe Bellocchio eigenlijk maar twee personages nodig heeft om een film te maken die voelt als een verslag van een tijdperk. Wie dat lukt is ontegenzeggelijk een meester.’ Ronald Rovers, FK320

LEBANON
‘Maoz, zelf een veteraan van de Libanees-Israëlische oorlog, laat de dilemma’s zich subtiel ontvouwen en richt zijn camera intussen op de details in de benauwde tankcabine.’ Joost Broeren, FK319

NO ONE KNOWS ABOUT PERSION CATS
‘Muziek en stadsimpressies lopen door elkaar heen, wat het gevoel versterkt dat we hier naar een Teheran kijken zoals we dat zelden te zien krijgen.’ Mariska Graveland, FK320

Het leven een pretpark
ADVENTURELAND (Greg Mottola, VS, 2009 Walt Disney)
Voor sommige Amerikaanse tieners is er niets ergers dan te moeten horen dat ze in de zomervakantie een baantje moeten nemen in plaats van die fantastische Europtrip te kunnen maken waarop ze elke avond in een andere Europese hoofdstad dronken kunnen worden. James Brennan (gespeeld door Jesse Eiesenberg uit the squid and the whale van Noah Baumbach) is de stand-in voor filmmaker Greg Mottola in deze semi-autobiografische film van de regisseur van superbad (maar die we ons eigenlijk zouden moeten herinneren van het verrukkelijke daytrippers). Ook hij heeft grootse zomerplannen, maar schikt zich tamelijk gelaten in z’n lot. De eerste schrik is dat hij niet genoeg ervaring (lees: geen) heeft voor wat voor baantje dan ook. Maar dan is er altijd nog Adventureland, het plaatselijke pretpark, waar alle kanslozen en low life’s uit de omgeving zich verzamelen en nu hij dus ook. Dat is het wel zo’n beetje en toch staat adventureland hoog op het lijstje van de beste films die het afgelopen jaar de Nederlandse bioscopen níet haalden. We weten dat Amerikanen bedreven zijn in het maken van laid-back films met snappy dialogen over de ongemakken en onhandigheden van het jong zijn en adventureland is een onnadrukkelijke topper in dat genre. Het hele leven wordt ingeklemd in één zomer tussen schooltijd en studie, en het pretpark, dat Mottola als ex-werknemer door en door kent, is daarvoor een uitstekende metafoor: een en al belofte, maar niemand wint ooit de hoofdprijs. Hoe corny het ook klinkt: het verschil tussen adventureland en al die andere films is dat adventureland een hart heeft. Het grote mysterie van filmmaken. Je kunt het niet in het scenario schrijven of oplossen met een supercast of megabudget. Maar naarmate adventureland vordert, werkt de film als een tijdmachine: voor even ben je daadwerkelijk daar. Alles valt op z’n plek. Het leven is een verlopen pretpark en wij zijn voor altijd zeventien.
Dana Linssen

Lege huls
WELLNESS (Jake Mahaffy, VS, 2008, Filmfreak)
Hoezo is de Amerikaanse indiescene dood? Er blijft hoop zolang er stronteigenwijze, grensoverschrijdende films gemaakt worden — en hoop doet leven. wellness is zo’n film, omdat regisseur Jake Mahaffy de dwingende regels van Hollywood binnenstebuiten keert en exact het tegenovergestelde doet. Het maakt wellness een beetje het kleine broertje van Steven Soderberghs weerbarstige bubble. Geen glitter en glamour, maar doffe ellende en rauwe troosteloosheid. Niet de verheerlijking van de American Dream, maar de donkere zelfkant van de Amerikaanse samenleving.
Soderbergh kon het omdat hij Hollywood van binnenuit kent, voor Mahaffy zijn deze outsiders juist zijn natuurlijke habitat. Zijn drieste debuut war volgde de vergeten plattelandsbevolking in haar uitzichtloze zoektocht naar werk. Ook wellness is een provocatie van de scherpe scheidslijn die nog vaak tussen fictie en documentaire getrokken wordt. Op de aftiteling staat dat alle gebeurtenissen en personages bedacht zijn, maar ondertussen worden ze wel mooi gespeeld door locals zonder acteeropleiding, afkomstig uit de lagere sociale klassen.
Precies de mensen die het hardst getroffen werden door de kredietcrisis. Al is de film gemaakt vlak voordat de bom ontplofte, het lijkt of Mahaffy de crisis niet alleen aankondigt, maar ook de oorzaken al heeft doorgedacht. Het feel-good gezondheidsmiddel dat de weinig flatteuze handelsreiziger Thomas Lindsey aan de man moet zien te brengen, blijkt evenzeer gebakken lucht als de financiële producten die snelle bankjongens bedachten om de winsten op te pompen. De tragiek is alleen: net als de onwetende burgers die een extra hypotheek kregen aangesmeerd, wekt de meelijwekkende Lindsey de schijn heilig te geloven in zijn ‘Wellness’. Voor Mahaffy is eigenlijk alles in zijn land een lege huls. De Amerikaanse cultuur — een hoop rottigheid in een aantrekkelijke verpakking. Vooral in de taal zit dat diepgeworteld. Van het verkopersjargon dat Lindsey zichzelf heeft aangeleerd (‘paradigm shift’), tot de gespeelde beleefdheid waarmee hij alledaagse situaties benadert. Alles draait om de beeldvorming, de mythe, de illusie. Het is een façade die ook Hollywood groot maakte, en die Mahaffy met veel venijn deconstrueert.
Niels Bakker

Oorlogstrauma
ADELHEID (František Vlá?il, Tsjechië, 1969, Second Run, regiovrij)
De Britse distributeur Second Run zet haar herwaardering van de Tsjechische regisseur František Vlá?il voort, en wij volgen hen daarin graag. Na het Middeleeuwse tweeluik marketa lazarová en valley of the bees wendt hij zich met adelheid tot de nasleep van de Tweede Wereldoorlog — een periode dus die hij zelf zeer bewust had meegemaakt. Net als met valley of the bees haalde de regisseur zich controverse op de hals door zich met de film kritisch op te stellen over de Tsjechische behandeling van Duitse overlevenden.
Op het eerste gezicht lijkt de plot een Romeo en Julia-variant. De Tsjechische soldaat Viktor Chotovický (Petr ?epek) keert na de oorlog terug uit Schotland, waar hij als vluchteling voor de RAF werkte. Hij krijgt in het noordelijke Moravië (in Duitsland bekend als Sudetenland) het beheer toegewezen van een landgoed dat toebehoorde aan de Duitse nazi-sympatisant Heidenmann; zijn dochter Adelheid (Emma ?erná) wordt aangewezen als bediende. Maar waar in Romeo en Julia de twee geliefden door maatschappelijke krachten uit elkaar gedreven worden, zijn het hier juist de maatschappelijke omstandigheden die Viktor en Adelheid tot elkaar veroordelen. Zonder een gesprek te kunnen voeren (ze spreken elkaars taal niet) groeien ze langzaam naar elkaar toe, maar het gebeurt bijna met tegenzin en wordt gecompliceerd door hun onderlinge machtsverhouding en de buitenstaanderspositie die beiden in het dorp hebben.
Ook in de vorm van de film wijkt Vlá?il stevig af van de voorgangers waar hij internationaal zo om geroemd werd — marketa lazarová staat nog altijd te boek als de beste Tsjechische film aller tijden. Verdwenen zijn de glorieuze, met symboliek overladen zwart-wit breedbeeldvista’s, vervangen door (inmiddels wat fletse) kleurenbeelden in de ‘Academy ratio’ (vergelijkbaar met de verhoudingen van een televisiescherm). De nadruk ligt veel sterker op de psychologie van de twee hoofdpersonen, die het grootste deel van de film tot elkaar veroordeeld zijn in het grootse maar vervallen landhuis. Dat gebouw is de belangrijkste symbolische drager van de morele verwarring die de film wil uitbeelden: enerzijds de zoektocht naar een thuis na de ontberingen van de oorlog, anderzijds de onrechtmatige toe-eigening ervan door de overwinnaar.
Joost Broeren

Top 10 Import-dvd’s

Thriller: The Complete Series
Alle 67 op zichzelf staande afleveringen van deze legendarische horrorserie die tussen 1960 en 1962 door de Amerikaanse zender NBC werd uitgezonden, elk ingeleid door horrorlegende Boris Karloff. (Diverse regisseurs, Amerika, 1960-1962, Image Entertainment, regio 1)

POINT OF TERROR/GIRLS ON THE ROAD
Twee thrillers van de goedkoopste soort in de categorie zo-slecht-dat-het-goed-wordt, over een nachtclubzanger met demonische dromen en twee liftende tienermeisjes. (Alex Nicol/Thomas Schmidt, Amerika, 1971/1972, Scorpion Records, regio 1)

Eisenstein Collection vol. 2
Deel 1 verzamelde drie jaar geleden al de zwijgende klassiekers, en nu is het de beurt aan Eisenstein’s sprekende films alexander nevsky, ivan the terrible part 1 en het postuum uitgebrachte ivan the terrible part 2, aangevuld met de korte film bezhin meadow. (Sergei Eisenstein, Rusland, 1937/1938/1944/1958, Palisades Tartan, regiovrij)

Eclipse Series 24: The Actuality Dramas of Allan King
Vijf cinema verité-documentaires van de Canadese regisseur Allan King tonen zonder commentaar alledaagse maar bijzondere levens. (Allan King, Canada, 1967/1969/1972/2003/2005, Criterion, regio 1)

IVUL
Na een ruzie met zijn vader zet Alex letterlijk geen voet meer op diens grond: over daken en in bomen beweegt hij zich voort, in deze afwisselend dromerige en nachtmerrieachtige film. (Andrew Kötting, Zwitserland, 2009, Artificial Eye, regio 2)

MY SON, MY SON, WHAT HAVE YE DONE?
Een soort tegenhanger van Herzogs vrijwel gelijktijdig uitgebrachte bad lieutenant. Lees volgende maand de recensie. (Werner Herzog, Amerika, 2009, First Look, regio 1)

HERE WE GO ROUND THE MULBERRY BUSH
Opnieuw duikt het BFI-label Flipside in de Londonse ‘swinging sixties’ (stiekem opgenomen in het nabijgelegen Stevenage) met dit komische drama over de seksuele escapades van een tiener. (Clive Donner, Groot-Brittanië, 1968, BFI, regio 2)

MODESTY BLAISE
Nog meer jaren zestigpret in deze spionageparodie, gebaseerd op de krantenstrip van de onlangs overleden Peter O’Donnell, die klaagde dat van zijn originele scenario slechts één zin in de film belandde. (Joseph Losey, Groot-Brittanië, 1966, Second Sight, regio 2)

Films of Nikita Mikhalkov, vol. 1
Verzameling werk van ‘de Russische Spielberg’ bevat uiteraard de klassieker oblomov en Oscarwinnaar burnt by the sun, maar ook drie niet eerder verkrijgbare titels: a slave of love, five evenings en without witness. (Nikita Mikhalkov, Rusland, 1976/1979/1980/1983/1994, Kino, regio 1)

LA LEGGE
Machtsspelletjes in een Italiaans dorp, met een hoofdrol voor Gina Lollobrigida, op dat moment ‘de mooiste vrouw ter wereld’ en op het hoogtepunt van haar roem. (Jules Dassin, Italië, 1959, Oscilloscope, regiovrij)

Joost Broeren

Deze lijst is samengesteld door Boudisque (Vredenburg 31, Utrecht). Voor meer informatie ga naar boudisque.nl