Filmslot: Verliefd op VHS

Ooit werden voorbespeelde VHS-banden zo massaal afgedankt dat ze complete kringloopwinkels lieten dichtslibben. Maar de zwartplastic baksteen wint langzaam wat respect terug. Als verzamelobject, als historisch artefact en als heimelijk kijkgenoegen. In LAB in Amsterdam vertonen Willem van Rossum en Eric van der Woude maandelijks hoogtepunten uit hun videocollecties. En daar zit hallucinant werk tussen.

Door Mark van den Tempel

Goede quizvraag: wat was de naam van de Duitse erotische speelfilm waarin John Kraaykamp Sr. te bewonderen was? Eric van der Woude weet het antwoord wel, want hij heeft de beschamende vertoning in zijn bezit: op VHS-tape. Het is een van de meest zeldzame titels in Van der Woude’s aanzienlijke collectie voorbespeelde videobanden, een verzameling die verder knokfilms, kungfu, sci-fi en natuurlijk veel horror omvat. Want de VHS-band (geïntroduceerd in 1976) was praktisch uitgevonden om griezelfilms grootschalig te verspreiden.
‘Straight to Video’ heet het maandelijks initiatief waarmee Van der Woude en medeverzamelaar (en hoofd cinema van LAB) Willem van Rossum een modern publiek kennis laat nemen met de charmes van de lompe beelddrager. In de kelder van LAB (voorheen ‘LAB111’) vertoont het duo double bills met titels als ‘Animals Attack!’ en ‘Bruce Wie?!’. De avond dat de Filmkrant binnenstapt staan twee zombietitels op het programma. We verwachten een handjevol morsige vijftigers aan te treffen, maar het zaaltje zit flink vol met hipsters. Hola, de videoband gaat toch niet de vinylplaat en de super 8-film achterna als übercool symbool van swingender tijden?
De avond opent met een videotheekklassieker: Re-Animator. Nostalgische gevoelens bekruipen de oudere kijker als de gongslagen van Vestron klinken, een videolabel met een indrukwekkende pulpcatalogus. Dat in de dolle jaren tachtig veel mogelijk was in de (straight-to-)videowereld blijkt wel als de scène voorbij komt waarin een meisje oraal wordt aangerand door het losse hoofd van de schurk.     
Het bestaansrecht van Straight to Video wordt wederom bewezen als het de beurt is aan Umberto Lenzi’s Nightmare City. Op de tape een verkleurde en Frans nagesynchroniseerde filmprint waarvan de matige beeldkwaliteit de waanzin op het doek alleen maar groter maakt. Zombies die rennen, machinepistolen hanteren en de meisjes van een showballet aan stukken scheuren: nee, zo maken zelfs Tarantino en Rodriguez ze niet.
Bij Willem van Rossum thuis praten we na over hun gedeelde obsessie. Duidelijk is dat de twee niet zomaar een programma in elkaar flansen. Van der Woude: "Ik zeg altijd: je moet tien shitfilms uitzitten om één leuke te treffen. We stemmen de films ook duidelijk op elkaar af." Van Rossum (29) valt hem bij. "We willen vooral de combinatie maken van een dijk van een film als Re-Animator en pure trash als Nightmare City. Een double bill met alleen troep is gewoon een heel lange zit."
 Voor de samenstelling van Straight to Video putten Van Rossum en Van der Woude uit hun eigen collecties. Eric (41) was al een stevige verzamelaar toen hij voor magazine Schokkend Nieuws een thematische spread over obscure video’s ging maken: Video Basta! Straight to Video is daar een direct verlengstuk van. Eric: "Vroeger was het voor mij echt de rommelmarkten af gaan. Ik woonde toen in Hoorn en kwam dan met zes weirde tapes thuis waarvan je het bestaan niet kon vermoeden. Het was het pre-internettijdperk en de zoektocht naar een Heilige Graal kon soms jaren duren. Maar op een gegeven moment gingen de videotheken de een na de ander failliet en kwam dat allemaal op de markt. Kon je het voor een prikkie overnemen."

Duizenden dollars
De twee stallen wat favorieten uit. Voor Eric is de bovengenoemde Tiroler-seksfilm met John Kraaykamp een uitschieter, Burcht vol Vrolijke Ontucht/Die Stossburg. Maar ook Kung Fu Terreur in Amsterdam, waarvan de cover twee kungfu-vechters toont die met wat behendig knipwerk op een gracht zijn gezet. Het label Stay Home Video krijgt een goedkeurende knik van Van Rossum, die natuurlijk niet kan achterblijven. Zijn tape van Dragon Force is onder de noemer ‘Draaiplezier!’ dichtgetimmerd met reclame voor Samson Shag. Eric, vol bewondering: "Oh, echt te gek… Helemaal goud was een meubelverkoper die als bijverdienste een videolabel runde. Als zijn films waren afgelopen kreeg je nog een rondleiding van een half uur door de winkel!"
Van Rossum maakt duidelijk dat hoe meer stickers een zogenaamde big box sieren, hoe waardevoller voor hem de tape wordt. "Zoals deze: ‘Eigendom Videogigant Jumbo, Damstraat Utrecht’ en dan verder helemaal ondergeplakt. En op The Incredible Melting Man staat Videotheek de Vidioot, uit België. Zo grappig." Als dierbaar bezit schuift hij The Refrigerator naar voren. "Dat is een soort Rosemary’s Baby met een ijskast. Probeert zich heel serieus voor te doen maar is gewoon een koelkast die mensen tot waanzin drijft. Er bestaat trouwens nóg een Refrigerator, die niets te maken heeft met deze. Zou ik graag naast elkaar zetten maar gaat inmiddels voor een aardige duit weg."
Want ja, er is ook handel in VHS-tapes. Vorig jaar deed een hardnekkig gerucht de ronde op internet: de zogenaamde Black Diamond-videotapes van Disney-klassiekers als Aladdin en Beauty & The Beast zouden op eBay duizenden dollars opbrengen. Het bericht ging viraal en de hype hield een paar maanden aan. Toen nam iemand de moeite om te kijken of die duur geprijsde Disney-krakers ook echt verkochten op eBay. Jawel, voor een paar tientjes.

Toch is er wel degelijk sprake van een echte verzamelmarkt. Wie op eBay ‘VHS horror’ intikt, en de uitkomst selecteert op hoogste prijs eerst, komt heel wat kostbare bandjes tegen. Eric: "Het kan heel lucratief zijn, maar ik hou me daar niet zo mee bezig. Ik vind het ook best raar dat mensen 1100 euro overhebben voor een eerste generatie Halloween. Puur uit praktische overwegingen beperk ik me tot Nederland en België. Gemiddeld ligt de prijs hier rond de 10, 15 euro en dat vind ik prima. Daar krijg je niet snel gezeur over met een koper."
Willem snapt die hoge bedragen ook niet. "Op films van grote regisseurs worden echt serieuze bedragen geboden, allemaal films die je voor 5 dollar op dvd koopt. Dat is dan puur het verzamelen. Het duurste wat ik heb staan kostte 30 euro, en daar heb ik ook wel spijt van. Mensen denken soms echt dat ze op een goudmijn zitten, vragen 35, 40 euro voor de eerste Star Wars-trilogie. Maar die dingen zijn in massaproductie gemaakt, daar kan je hooguit 7 euro voor vragen."
Dat de productie van tapes in de jaren tachtig zo explodeerde en ook zulke extreme cinema opleverde, kwam omdat de huurmarkt praktisch onverzadigbaar was. En dus werden veel back catalogues te gelde gemaakt en werd zelden iets geweigerd, waardoor zelfs de meest dubieuze producties een publiek konden vinden. Zijn er films en genres waar ze moeite mee hebben?
Willem: "Ik verbaas me toch wel over exploitationfilms over het Derde Rijk. Ik heb er niet zoveel van op VHS maar vind het wel fascinerend dat men daar toen mee wegkwam. Er verschenen zelfs serieuze recensies over films als Ilsa: She Wolf of the SS. Een Straight to Video-editie zie ik wel zitten, maar ik ben wel benieuwd hoe dat valt." Eric is niet mee. ‘Ik ben daar denk ik tegen. Net als wreedheid tegen dieren, wat je veel in kannibalenfilms ziet, daar trek ik ook de grens. Ik heb daar nooit met plezier naar kunnen kijken. Het moet toch een beetje een feeststemming zijn bij ons.’

Nationaal erfgoed
Van der Woude gaat verlekkerd voor de ruime kastenwand van Van Rossum staan. Acht planken hoog en in dubbele rijen komen hier de vunzige jaren tachtig tot leven. Willem heeft net de laatste verhuisdozen uitgeruimd en kijkt tevreden naar het resultaat: "Ik word hier stiekem heel blij van." Eric trekt er een band uit: "Ach Jezus, King Kong 2: Het Vervolg, op Esselte. En Rest in Pieces: schitterende cover, maar de film is niet te doen." Willem doet ook een greep. "Ken je dit label? New York Video. Echt al-leen maar rotzooi." Haalt Shredder tevoorschijn: "Deze is wel goed: over een maniak die het op snowboarders heeft voorzien." Eric: "Hé, is dat niet wat voor de zomerstop?"
Misschien worden Van Rossum en Van der Woude in de verre toekomst wel geprezen voor de ijver waarmee ze films voor de vergetelheid hebben behoed. Doen zij filmhistorisch belangwekkend werk? Willem: "Er zijn veel titels die uitsluitend op video zijn uitgebracht en het is interessant dat steeds meer mensen zich dat gaan realiseren. Je hebt nu Amerikaanse universiteiten die video’s verzamelen als nationaal erfgoed. Prestigieuze instituten die zeggen: als we dit op z’n beloop laten is het straks echt weg."
Eric rekent voor. "Na de videoboom is slechts dertig procent op dvd en blu-ray verschenen, dus zeventig procent niet. Daar zit natuurlijk heel veel rotzooi bij, maar ook zoiets als deze." Haalt The Last Match tevoorschijn. "Die gaat over een vrouw die in de gevangenis terecht komt. Haar vader is een American football-coach die besluit met het hele team in vol ornaat zijn dochter uit de gevangenis te gaan bevrijden. Een van hun trucs is een handgranaat die ze in een football stoppen en over de gevangenismuur schieten."
Kijkt gelukzalig: "Dat is toch gewoon goud? En nooit op dvd verschenen."

Straight to Video is elke laatste vrijdag van de maand te zien in LAB, Amsterdam | Een ticket geeft toegang tot twee films en het eerste biertje is gratis.