Filmbladen – 31 maart 2016

Wat is er verder over film te lezen? De Filmkrant bespreekt maandelijks de opvallendste publicaties.

Mag je de gruwelijke werkelijkheid mooi in beeld brengen? Esthetisering is film eigen maar bij de documentairemakers ligt dat wat gevoeliger. Errol Morris, wiens standard operating procedure is te zien op het komende documentairefestival IDFA, is een uitgesproken voorstander van esthetisering. In het recente nummer van het Britse tijdschrift Sight & Sound zegt hij: "Mensen dachten altijd dat de waarheid gruizig in beeld gebracht moet worden. Maar de waarheid wordt heus niet gegarandeerd door natuurlijk licht en handheld camera’s." Morris is als voormalig privé-detective altijd obsessief op zoek naar de feiten, maar omdat hij dat combineert met een hoog ontwikkeld gevoel voor esthetiek is hem dat op veel gefronste wenkbrauwen komen te staan.
In standard operating procedure onderzoekt hij de martelingen in de Abu Ghraib-gevangenis. Hij neemt de bekende krantenfoto’s als uitgangspunt voor een reconstructie en gebruikte daarvoor hetzelfde podium als waar ‘I love Lucy’ werd opgevoerd. Danny Elfman (de vaste componist van Tim Burton) verzorgde de soundtrack. Morris heeft zich zoals altijd zeer gedegen voorbereid en interviewde vele betrokkenen, maar hij bezocht Irak zelf niet. Een nogal onorthodoxe werkwijze dus. In Berlijn kreeg Morris de handen van de jury op elkaar, en ontving daar de Zilveren Beer/Grote Juryprijs.
Tegen het tijdschrift Time zei Morris in oktober dat we dankzij de foto’s alleen maar dénken te weten wat er in de gevangenis is voorgevallen. Morris laat zien wat er zich buiten het fotokader afspeelde. Terwijl de recensent van Time Richard Schickel, zelf documentairemaker, Morris beticht van een anti-stijl, zegt Morris in het interview dat hij zelf vooral bezig is met het zoeken van een antwoord op de vragen die hem achtervolgden: waarom heeft niemand zelf eens met de betrokkenen gepraat?
Tegen Sight & Sound gaat hij dieper op de zaak in en zegt dat de foto’s meer verbergen dan onthullen. Op basis van een paar foto’s maken we bepaalde veronderstellingen. We zien bijvoorbeeld een vrouw glimlachen terwijl ze zich over een lijk buigt, en je vindt daar gelijk iets van. Terwijl deze Sabrina Harman niets met de dode Irakees in de douche te maken heeft, want het was een CIA-ondervrager die de man doodde. Sabrina blijkt zelfs een brief aan een vriendin te hebben geschreven waarin ze zegt dat ze alleen maar in die douche was om bewijs te verzamelen over wangedrag van de Amerikaanse militairen. ‘Kill the messenger’ dus.

Sabrina Harman

Typerend voor de grondige werkwijze van Morris is dat hij onderzoek heeft gedaan naar die glimlach van Sabrina. Hij interviewde een expert in gezichtsexpressie die een sociale lach van een echte lach kan onderscheiden. Het verschil zit hem in één bepaalde spier, de zygomaticus, die de afstand tussen het bovenste ooglid en de wenkbrauw groter of kleiner maakt. Sabrina Harman blijkt geen echte lach maar een sociale, geforceerde lach te hebben opgetrokken. Toch zat ze een jaar in de gevangenis vanwege haar vermeende betrokkenheid bij de moord die via de foto zou zijn geopenbaard, terwijl degene die echt verantwoordelijk is nooit veroordeeld is. Morris gebruikt zijn onalledaagse methodes dus om onze aandacht te vestigen op de échte misdaad.

Mariska Graveland