Boeken: The Shining: A Visual and Cultural Haunting

De losse vellen van The Shining: A Visual and Cultural Haunting zien eruit alsof ze persoonlijk door schrijver en winterconciërge Jack Torrance zijn getikt. De doos – meer een kunstwerk dan een traditioneel boek – bevat onder meer essays, illustratiemateriaal en interviews met acteurs Shelley Duvall en Danny Lloyd. Een (duur) hebbeding voor wie echt alles wil weten over Stanley Kubricks horrorklassieker.

Op vrijdag 16 september 2022 kochten zeventig mensen een kaartje voor de vertoning van The Shining (1980) in Eye Filmmuseum. Voorafgaand aan de vertoning van de langere Amerikaanse versie van de film op 35mm was de boekpresentatie van het door Craig Oldham samengestelde en fraai vormgegeven boek The Shining: A Visual and Cultural Haunting. Oldham werd geïnterviewd door Imagine-programmeur Lauren Murphy en signeerde na afloop zijn boek, zijn tweede in de reeks Epiphany Editions: publicaties gebaseerd op niet-bestaande boeken die in speelfilms voorkomen.

Wie The Shining (Stanley Kubrick, 1980) heeft gezien – slechts drie van de zeventig bezoekers in Eye zagen de horrorklassieker voor het eerst, bleek bij navraag – weet dat de hoofdpersoon, schrijver Jack Torrance (Jack Nicholson), bezig is aan een manuscript in het Overlook Hotel waar hij en zijn gezin tijdens het winterseizoen, als het afgelegen hotel leeg staat, hun intrek nemen. Oldham nam deze stapel papier, inclusief de vele pagina’s met de fameuze zin ‘all work and no play makes jack a dull boy’, als uitgangspunt voor zijn publicatie.

Het is geen boek in traditionele zin. Net als Jacks manuscript bestaat het uit losse velletjes die in een kartonnen doos zitten. Deze niet ingebonden vellen hebben ook geen paginanummering, met als leuk detail dat het font dat Oldham gebruikt een exacte replica is van het lettertype uit de Adler-typemachine die de steeds labieler wordende winterconciërge Jack Torrance gebruikt. De essays uit de kartonnen doos zijn weliswaar op een bepaalde manier gerangschikt maar hebben niet per se een dwingende volgorde. Ook de gevarieerde, grillige opmaak van ‘The Typewriter’-essays in de doos volgt die van een steeds waanzinniger wordende Torrance. De bovenkant van de doos bevat een ascii-tekening van de befaamde Nicholson-grijns uit The Shining.

Mannelijk monster
The Typewriter-essays bestaan uit teksten van één pagina over verschillende aspecten uit The Shining, in totaal 140 bladzijden – inclusief meerdere getypte velletjes die een exacte replica zijn van de ‘all work and no play makes jack a dull boy’-pagina’s.

Deze korte essays beslaan zo ongeveer alles wat je over The Shining, Stanley Kubrick, de acteurs, oorspronkelijk auteur Stephen King en anderen wilt weten. The Shining-fanaten – en dat zijn er veel – zullen flink wat overlap vinden met de documentaire Room 237 (Rodney Ascher, 2012) die allerlei (fan)theorieën en complotten over de betekenis van The Shining de revue laat passeren. Want waar gaat Kubricks King-verfilming nou eigenlijk over? Over de Holocaust? Over de genocide op de Native Americans? Over mentale aftakeling en alcoholisme? Over de door Kubrick geënsceneerde nepmaanlanding van de Apollo 11? Over de uitwassen van het patriarchaat, met Jack als gewelddadige echtgenoot en vader? Is Jack het ultieme mannelijke monster?

Dat er zoveel interpretaties mogelijk zijn komt door de opzettelijke openheid van Kubricks film (‘don’t explain’, krabbelde hij in de kantlijn van zijn script) en door enkele inconsistenties die The Shining bevat. Fans redeneren als volgt: Kubrick was een perfectionist, dus er is een reden waarom de film deze deels onverklaarbare elementen bevat. Zo is er zelfs een theorie waarom de typemachine van Jack halverwege de film van kleur verandert. Normaal gesproken is dat een ‘domme’ continuïteitsfout, bij Kubrick niet.

Huiselijk geweld
Naast deze teksten bevat het boek veel relevant illustratiemateriaal, maar ook terugblikkende essays en oorspronkelijke teksten die Kubrick inspireerden, zoals Freuds verhandeling over ‘Das Unheimliche’. Daarnaast interviews met Danny Lloyd (het driewieler-rijdende jongetje dat de telepathische gave van ‘het shinen’ heeft’) en Shelley Duvall (Jacks onfortuinlijke echtgenote Wendy). Duvall had het niet makkelijk tijdens het filmen, waarbij eenvoudig de parallel kan worden getrokken tussen filmechtgenoot Jack en regisseur Kubrick als regelrechte tirannen. Zo stelde Kubrick Duvall bloot aan soms wel meer dan honderd takes per scène en isoleerde hij haar moedwillig op de set. In het interview is Duvall opvallend mild over Kubrick en haalt zij actrice Anjelica Huston aan, indertijd de partner van Nicholson, die de set van The Shining omschreef als “a bit of a boys club”. Ook omschrijft Duvall het werken aan de film als “psychologische oorlogsvoering”.

Waar Duvall tamelijk mild en vergevingsgezind is, daar is de bijdrage van kunstenaar/musicus Cosey Fanni Tutti kritisch op Kubrick en de onmenselijke manier waarop hij Duvall behandelde. Voor haar is The Shining dan ook een film over huiselijk geweld.

Niet alle, veelal Britse bijdrages zijn zo interessant, al zijn de gedachtes van architect John Grindrod over het Overlook Hotel als dreamscape en als entiteit (“The Overlook overlooks”) lezenswaardig. Kunstenaar Gavin Turk maakt min of meer promotie voor zijn eigen door Kubrick geïnspireerde installatie The Maze en labelbaas James Lavelle mijmert nostalgisch over het tijdperk van illegale videobanden en de in het Verenigd Koninkrijk lang verboden video nasties – waaronder Kubricks A Clockwork Orange (1971). Voor vijftigplussers aardig om te lezen, verder niet heel relevant.

De vraag is een beetje wie vijfenzestig of ruim negentig euro (voor de luxe editie, inclusief sleutelhanger van Room 237 en plattegrond van het doolhof) wil neertellen voor deze publicatie. Craig Oldham is vormgever en het is door zijn conceptuele opzet ook een typisch vormgeversboek – meer kunstwerk dan traditioneel boek. Een hebbedingetje, uiteindelijk meer om te bewonderen dan om te lezen. Want geinig, dat lettertype à la de Adler-typemachine, maar heel leesbaar is het niet. Bovendien zullen verstokte fans – de doelgroep – alles al weten uit de documentaire Room 237 of van de uitputtende websites theoverlookhotel.com (bijgehouden door Pixar-regisseur Lee Unkrich) of eyescream237.ca van Joe Girard.

The Shining: A Visual and Cultural Haunting, samenstelling en vormgeving: Craig Oldham | Rough Trade Books, 2022 | Standaardeditie: €65,50; Overlook Edition: €91,30 | Onder meer te koop in de Eye Shop in Eye Filmmuseum of te bestellen via dutchmuseumgiftshop.nl