Boeken: The Oliver Stone Experience

Datum 12-10-2016
Auteur
Deel dit artikel

De macht van het beest

Met de The Oliver Stone Experience heeft filmcriticus Matt Zoller Seitz geen conventionele biografie willen schrijven, maar wil hij de lezer de ervaring van een Oliver Stone-film bezorgen. Het boek dendert als een rollercoaster door leven en werk van een filmmaker die al veertig jaar in oorlog is met de gevestigde orde.

Door Jos van der Burg

De in 1968 in Texas geboren, maar al jaren in Brooklyn wonende Matt Zoller Seitz is geen conventionele filmcriticus. Als een van de eersten zag hij de mogelijkheden van visuele filmkritiek; filmkritiek door en met bewegende beelden. Zoller Seitz stond aan de wieg van het video-essay als nieuwe loot aan de stam van de filmkritiek. Hij maakte onder meer in 2009 een succesvolle serie over Wes Anderson (Wes Anderson: The Substance of Style). Het leidde drie jaar geleden tot het boek The Wes Anderson Collection. Geen gewone biografie, maar een combinatie van een boeklang interview met Anderson en honderden foto’s, stills, storyboards en scenariofragmenten, met als doel het vangen van de geest van Andersons universum. Dat is goed gelukt. ‘Het lezen van het boek voelt alsof je verdwijnt in de miniatuurwereld van Andersons films’, schreef een criticus. Niet alleen critici waren lovend over het boek, want er zijn zeventigduizend exemplaren van verkocht, zei Zoller Seitz begin dit jaar in een interview op de site van de Filmkrant. Voor een filmboek een ongelofelijk aantal.
Met de bijna vijfhonderd pagina’s tellende stoeptegel The Oliver Stone Experience hanteert Zoller Seitz dezelfde benadering als in zijn Wes Anderson-boek: ook nu weer dompelt hij de lezer met een boeklang interview en honderden foto’s, stills, tekeningen, briefjes en storyboards onder in leven en werk van een bezeten filmmaker, die met een maniakale gedrevenheid zijn waarheid over de in zijn ogen desastreuze ontwikkeling van Amerika na de Tweede Wereldoorlog erin wil rammen. Die ontwikkeling komt erop neer dat het militair- industriële complex en het kapitalisme een duivels pact hebben gesloten. Ze bepalen wat er in Amerika gebeurt, de politiek loopt aan hun leiband. Stone noemt deze duistere macht Het Beest. Het vermoordde volgens hem onder anderen president John F. Kennedy, waarover hij de complotfilm JFK (1991) maakte. Ook sleurde Het Beest Amerika de Vietnamoorlog en later de oorlog in Irak in.
Stones geloof in een duivels systeem dat op slinkse wijze de maatschappij controleert — Stone twijfelt ook aan de officiële lezing van 9/11 — maakt hem tot vijand van de gevestigde orde. Zoller Seitz vat Stones houding kernachtig samen in: "Fuck you and fuck your order." Stone zegt er van alles over in het boek, maar die kant van hem kennen we wel.
Interessanter, want onbekender, is Zoller Seitz’ zoektocht naar de wortels van Stones woede. Je hoeft geen Freud te zijn om te zien dat Stones drijfveren in zijn afkomst liggen als een in zichzelf gekeerde zoon van een kille beurshandelaar, die zijn vrouw, Stones moeder, bedroog met ‘iedereen die hij kon neuken’. Maar van nog meer invloed was misschien de Vietnamoorlog, waarvoor de negentienjarige zich als vrijwilliger aanmeldde uit desillusie over de weigering van uitgevers om zijn 1400 pagina’s (!) tellende roman uit te geven. Stone wilde namelijk schrijver worden, maar dat mislukte. In de Vietnamoorlog, waarin hij gewond raakte, vielen hem de schellen van de ogen: wat had Amerika te zoeken in Vietnam? Na terugkeer doolde Stone een tijdlang hopeloos rond, waarna een universitaire filmstudie, waarin hij les kreeg van Martin Scorsese (‘A New York nutcase’) hem een levensdoel bezorgde. Het resultaat zijn twintig speelfilms, waaronder een trilogie over de Vietnamoorlog. De eerste film ervan, Platoon, won in 1987 vier Oscars.
Zoller Seitz is niet bang om Stone te confronteren met kritiek. Zoals dat hij ‘niet de meest verlichte persoon is als het gaat over feminisme, rassenrelaties, homofobie’. Veel weerwoord heeft Stone er niet op. Het boek toont hem als een machoman, die geobsedeerd is door de dominante Amerikaanse mannelijke blanke cultuur, die hij een spiegel voorhoudt, maar die minderheden en vrouwen nogal karikaturaal afbeeldt.
Het is ondoenlijk om zelfs maar aan te stippen wat allemaal aan bod komt in The Oliver Stone Experience. Na lezing heb je het gevoel dat je Stone door en door kent, maar komt ook de angstige gedachte op dat hij de laatste der Mohikanen is. Dat geen Hollywoodstudio Stones laatste politieke film Snowden, een portret van de klokkenluider, wilde financieren, is veelzeggend. Heeft Stone dan toch gelijk met zijn opvatting dat Het Beest met zijn tentakels elk kritisch geluid in Amerika wurgt?

The Oliver Stone Experience | Matt Zoller Seitz | 2016, Abrams | 480 blz, €36,28

Boeken kort

Reel History The World According to The Movies | Alex von Tunzelmann | 2015, Atlantic Books | €17,99
Hoe zou de geschiedenis van de wereld eruit zien als we die aannemen zoals hij in films getoond wordt? Met die vraag opent historicus Alex von Tunzelmann haar boek Reel History, dat het resultaat is van haar jarenlange wekelijkse column in The Guardian. Historische onjuistheden in films zijn vaak geen fouten, maar bewuste beslissingen die vanwege budget, logistiek of de verhaallijn genomen zijn. Ze hoeven dus ook niet afgestraft te worden. Het is echter wel belangrijk om je te realiseren hoe groot de invloed van films kan zijn en hoe makkelijk kijkers wat ze zien als waarheid accepteren. Tunzelmann analyseert films op hun historische correctheid, niet om de regisseur te sarren, maar omdat het volgens haar belangrijk is deze informatie aan de kijker mee te geven. Het is vaak voorgekomen dat een film de geschiedenis net wat verdraait en vervolgens als propaganda gebruikt wordt. Tunzelmanns chronologisch opgebouwde boek behandelt een enorm aantal films, die ze stuk voor stuk uitgebreid uitpluist.

Alex Cox’s Introduction to Film A Director’s Perspective | Alex Cox | 2016, Kamera Books | €25,95
Wanneer critici, academici en theoretici over film praten, gaat het over theorie. Wanneer filmmakers over film praten, gaat het over het proces van kunst maken. Dit maakt Alex Cox’ boek uniek. De meeste boeken die een introductie tot film geven, behandelen puur de filmtheorie, maar regisseur Cox (Repo Men, Sid and Nancy) schrijft in zijn introductie alles waarvan hij denkt dat beginnende filmmakers het moeten weten. De taal van de camera, de verschillende rollen binnen de crew, welke lenzen er gebruikt worden, waar de financiering vandaan komt, enzovoort. Cox werd tot zijn eigen verbazing gevraagd om eenmalig het vak ‘Intro to Film’ te geven op de University of Colorado, en daar is dit boek het resultaat van. Het is dan ook opgebouwd als collegereeks. Er staat keurig aangegeven welk stukje van welke film je op welk moment hoort te kijken. Dit boek dient dus gelezen te worden in een makkelijk te verduisteren kamer, met een beamer en een hele grote stapel dvd’s. En mochten de films niet te vinden zijn, stelt Cox aan het eind van zijn ‘intro to intro’, dan kan je hem altijd om hulp vragen door hem te mailen.

Geschreven door