Boeken: Monsters: a Fan’s Dilemma

Claire Dederers essay What Do We Do with the Art of Monstrous Men?, over hoe we omgaan met het werk van kunstenaars die ‘iets vreselijks deden of zeiden en iets geweldigs maakten’, ging in 2017 viraal. Haar boek Monsters: A Fan’s Dilemma bouwt daarop voort.

Claire Dederers essay What Do We Do with the Art of Monstrous Men? draaide vooral om het werk en leven van Roman Polanski. In haar nieuwe boek Monsters: A Fan’s Dilemma neemt ze ons mee langs een hele rits aan problematische makers, onder wie Woody Allen en Michael Jackson (kindermisbruik), Pablo Picasso en Ernest Hemingway (geweld), Virginia Woolf en Richard Wagner (racisme en antisemitisme).

Monsters: kunstenaars die niet meer los gezien kunnen worden van een aspect van hun biografie, zo definieert Dederer het type. Allen hebben ze wandaden begaan. Als een vlek spreiden die zich vanaf het moment dat ze plaatsvinden uit over de tijd en beïnvloeden ze hoe we deze mensen en hun werk bezien.

Ook schrijver J.K. Rowling komt voorbij, dankzij het schandaal rondom haar anti-trans opvattingen, die een schok waren voor veel (gemarginaliseerde) lezers die zich juist veilig hadden gewaand in haar verhalen. “Ik wilde over Rowling schrijven, omdat het boek echt over liefdesverdriet en verdriet gaat”, zei Dederer in een interview met Nick Hornby. “Het gaat over kunstliefde, en het gaat over gebroken kunstliefde, wat er gebeurt als die liefde wordt verstoord.”

Stiltes tellen
Net zoals in haar essay onderstreept Dederer al vroeg in het boek: ‘Dit is volgens mij wat velen van ons overkomt als we nadenken over het werk van de monstergenieën – we zeggen tegen onszelf dat we ethische gedachten hebben, maar eigenlijk zijn wat we hebben morele gevoelens.’ Deze gevoelens onderzoekt ze uitgebreid en diepgaand in de 288 volgepakte bladzijden. Steeds bekijkt Dederer haar argumenten van verschillende kanten, om ze te heroverwegen en nuanceren.

Hoe zit het bijvoorbeeld met onze eigen diepliggende vooroordelen? ‘Is het toeval dat er zoveel vitriool gericht is op Woody Allen en Roman Polanski, twee Joodse mannen?’, vraagt Dederer. ‘Zit er een antisemitische energie in die beschuldigingen? Per slot van rekening is een van de oudste ideeën binnen het antisemitisme dat Joden het op onze kinderen voorzien hebben.’

En hoe zit het dan met de vrouwelijke monsters? ‘Zo ziet vrouwelijke monsterlijkheid eruit: je kinderen in de steek laten. Altijd. Het vrouwelijke monster is Doris Lessing die twee kinderen achterlaat om in Londen een schrijversleven te leiden.’ Of Sylvia Plath, die de kinderkamer afplakte voordat ze zichzelf vergaste. Dederer voert een feministisch betoog over de diametraal tegenovergestelde manieren waarop vrouwen en mannen toestemming krijgen om zich aan hun kunst te wijden, om genialiteit na te streven. En bovendien: ‘De monsterlijke man verdringt andere stemmen. Maar hoe vinden we die en hoe horen we ze? […] Hoe tellen we stiltes?’

Diep persoonlijk
Uiteindelijk is het antwoord op de vraag wat te doen met het werk van monsters diep persoonlijk. Ook omdat dat werk en de reactie erop van een individuele kijker niet los van elkaar gezien kunnen worden. ‘Het tot je nemen van kunst is een ontmoeting tussen twee biografieën: die van de kunstenaar die de kunst zou kunnen verstoren; en die van de consument die de blik op de kunst zou kunnen bepalen.’

Dederer begon haar carrière als filmcriticus bij de Seatle Weekly en publiceerde twee memoires – Poser: My Life in Twenty-Three Yoga Poses en Love and Trouble: A Midlife Reckoning. Deze verschillende specialisaties komen in dit boek formidabel samen. Want zowel het werk van de criticus als dat van de memoirist is diep persoonlijk, geworteld in het leven van de schrijver zelf. Het is subjectief. Door constant haar eigen voorkeuren, vooroordelen en blinde vlekken te onderstrepen en onderzoeken, maakt Dederer het denkproces achter haar boek zichtbaar en voelbaar voor de lezer. Ze biedt een model waar de lezer zichzelf aan kan spiegelen, een voorbeeld aan kan nemen.

In haar essay vroeg Dederer zich af of ze, als schrijvende moeder, zelf ook een monster is. Die vraag beantwoordt ze in haar boek met een volmondig ja. Maar dat pleit zowel haar als de lezer niet vrij. Dederer accepteert haar liefde voor de kunst die haar heeft gevormd, door het monsterlijke in de kunstenaar alsook het potentieel daarvan in zichzelf onder ogen te komen. Ze onderkent dat monsterlijkheid en schoonheid tegelijk kunnen bestaan. ‘De manier waarop je kunst tot je neemt, maakt je in zichzelf geen slecht maar ook geen goed mens. Je zult andere manieren moeten vinden om dat voor elkaar te krijgen.’

Monsters: A Fan’s Dilemma Claire Dederer | 2023, Knopf | 288 pagina’s | €26,99 | Een Nederlandse vertaling verschijnt op 3 oktober 2023 bij Nijgh & Van Ditmar