Boeken: Miss May Does not Exist

Een liefdevolle biografie over schrijver, filmmaker, acteur en verdwijnkunstenaar Elaine May.

Aan het begin van Miss May Does Not Exist: The Life and Work of Elaine May, Hollywood’s Hidden Genius noemt Carrie Courogen haar biografie over schrijver, acteur en filmmaker Elaine May een liefdesverhaal.

Over een Hollywood dat niet meer bestaat, over het concept genie, maar bovenal, schrijft ze, is het “een liefdesverhaal over moeilijke vrouwen, de stekelige mokkels die niet altijd makkelijk zijn om mee te werken of van te houden, maar die desondanks hun volledige menselijkheid belichamen.”

Elaine May (1932) brak in de jaren vijftig samen met zielsverwant Mike Nichols door als comedy-duo. Na hun breuk maakte ze naam in het theater als schrijver en acteur en in 1971 schreef en regisseerde ze de film A New Leaf (1971). Er volgden nog drie speelfilms, nooit zonder slag of stoot.

Na de desastreuze productie van Ishtar (1987) verdween ze naar de achtergrond, waar ze vooral fungeerde als scriptdokter. Eerder deed ze dat al voor onder meer Heaven Can Wait (1978) en Tootsie (1982), steeds onder voorwaarde dat haar naam niet op de aftiteling kwam. “Ze is altijd aan het vechten om zo weinig mogelijk erkenning te krijgen,” citeert Courogen acteur Charles Grodin, “om haar naam van films af te houden, om niet uitgenodigd te worden op feestjes. Ze is gelukkiger zonder dat alles.”

Verdwijnen
Courogens boek is ook een biografie van iemand die haar leven lang rookgordijnen optrok. Die de feiten van haar leven verdraaide en het liefst, zo schrijft Courogen, wilde verdwijnen. In een biografietje dat May aanleverde voor een comedy-lp met Nichols schreef ze: “Miss May bestaat niet.”

De vraag hoe je van zo iemand een biografie schrijft, is een rode draad door Miss May Does Not Exist, vanaf de proloog waarin Courogen met een blonde pruik op een bankje tegenover May’s appartement zit, hopend op een glimp van haar ‘onderwerp’. Om zich ervan te vergewissen dat de vrouw van wie zij het verhaal schrijft echt is, dat ze “bestaat buiten de grenzen van mijn eigen geest”.

Er is een verhaal, er is een chronologie, maar het is een verhaal met gaten en ongerijmdheden. Maar geldt dat niet voor elk mensenleven? Courogen probeert die dan ook niet op te lossen. Ze beschrijft de eerste ontmoeting tussen May en Nichols in de vorm van een scène in een script. Soms schetst ze een scenario om vervolgens te stellen: “Zo zou het kunnen zijn gegaan.” Of ze legt verschillende versies naast elkaar. Het lijkt in strijd met May’s obsessieve zoektocht naar waarachtigheid in alles wat ze schreef en deed. Maar wie wil doodringen tot de ‘waarheid’ van een situatie, of van iemand, luistert het beste goed naar de verhalen die we vertellen. Aan onszelf, aan de buitenwereld.

En verhalen zijn er te over. Over hoe ze takes liet doorlopen tot de film in de camera op was. Over die keer dat ze twee filmrollen van Mikey and Nicky (1976) verstopte, omdat de studio haar de montage uit handen wilde nemen. En natuurlijk over de ontspoorde opnames van Ishtar, een film die volledig verdronk in een poel van bizarre anekdotes.

Courogen vertelt het levendig. Haar boek schiet wat tekort als het gaat om de kritische analyse van May’s werk, maar overtuigt als liefdevolle schets van een groot kunstenaar die niet altijd de ruimte vond voor haar talent. Die via humor de menselijke aard fileerde. Die wars van compromissen en met een verbeten onafhankelijkheid de voegen van Hollywoods studiosysteem deed kraken.

Stop niet
Het is een schets die past in het profiel van de geniale kunstenaar. Maar dat profiel heeft de contouren van een man. En May was een vrouw. “Een moeilijk meisje”, zoals een producent de destijds dertigjarige Elaine May noemde. “Moeilijk”, schrijft Courogen. “Het woord hangt in de lucht, vernietigend, vernederend, verwerpend. Moeilijk is een doodvonnis als je een vrouw bent.” Waar mannen mee wegkwamen, werd May nagedragen. En wat mannen aanzien gaf, maakte May vooral intimiderend. Richard Burton beschreef haar eens als “een van de intelligentste, mooiste en spitsvondigste vrouwen die ik ooit had ontmoet”, om daaraan toe te voegen: “Ik hoopte dat ik haar nooit meer zou zien.”

Zelf liet May zich weinig uit over de rol die haar vrouw-zijn had gespeeld in haar carrière. Maar een decennium na het dramatisch floppen van Ishtar wees ze in een interview op de stap terug die ze na die film deed. “Dat is vermoedelijk wat het is om een vrouw te zijn in Hollywood”, reflecteerde ze. “Ik had waarschijnlijk films moeten blijven maken. Dus aan alle vrouwen hier, laat dat een les zijn. Stop gewoon niet.”

Miss May Does Not Exist The Life and Work of Elaine May, Hollywood’s Hidden Genius Carrie Courogen | 2024, St. Martin’s Press, New York | 386 pagina’s | €35,50

Elaine May’s Ishtar is op 6 december 2024 en 2 januari 2025 te zien in Eye Filmmuseum i.h.k.v. het programma Meesterwerk of mislukking.