Boeken: Ida Lupino, Forgotten Auteur

“Een van de belangrijkste auteurs in de cinema van de jaren vijftig is een van de meest gemarginali­seer­de”, schreef Senses of Cinema in 2009 over Ida Lupino. Het is ook de centrale these van deze biografie.

Tussen 1943 en 1949 werd geen enkele Hollywood-film geregisseerd door een vrouw. Het was in die periode, dat Ida Lupino (1918-1995) de uitzondering op de regel werd. De in Londen geboren Lupino timmerde in de jaren dertig in Hollywood aan de weg als acteur in voornamelijk film noir. Daarbij stelde ze zich kritisch op; ze wees rollen af die ze te min vond en sprak zich op de set uit als ze zich niet in een dialoog of regie­keuze kon vinden.

Het leidde halver­wege de jaren veertig tot een breuk met studio Warner Bros., waar ze onder contract stond. Met haar echtgenoot, filmproducent en scenarist Collier Young, richtte ze productie­maat­schappij The Filmakers op om zo onafhankelijk films te kunnen maken en op den duur ook te gaan regisseren.

In 1949 maakte Lupino haar regiedebuut met Not Wanted, al werd niet haar naam op de aftiteling vermeld, maar die van Elmer Clifton, die door een hartaanval al in een vroeg stadium de productie moest verlaten. Het was Lupino die het regiestokje overnam, zoals het ook Lupino was geweest die dit verhaal over een jonge vrouw die ongetrouwd zwanger raakt voorbij de censuurcommissie had weten te loodsen. Ze regisseerde nog vijf films om in de tweede helft van de jaren vijftig de overstap te maken naar televisie. In 1966 maakte ze nog één speelfilm, The Trouble with Angels.

Anomalie
“Vanaf het moment dat ze achter de camera plaatsnam,” schrijft auteur en filmmaker Alexandra Seros in Ida Lupino, Forgotten Auteur: From Film Noir to the Director’s Chair, “was ze niet langer het object van de blik van de kijker, ze werd een anomalie, een bedreiging zelfs – en werd gemarginaliseerd.” Meer dan een kritische studie van Lupino’s werk is het boek een beschouwing over die marginalisering, over hoe ze buiten de geschiedschrijving van Hollywood werd gelaten. Seros haalt filmtheoreticus Claire Johnston aan, die stelde dat waar mannen in het kader van de filmhistorie geplaatst worden, het werk van vrouwen vaak besproken wordt als ahistorisch, als buiten het grote verhaal vallend. Het is Seros erom te doen Lupino juist die geschiedenis in te schrijven.

Dat doet ze onder meer door Lupino nadrukkelijk naast haar mannelijke equivalenten te plaatsen. Zo trekt ze constant vergelijkingen met het werk van Robert Aldrich, Nicholas Ray en Samuel Fuller. Soms overtuigt de vergelijking – zo werkte Lupino inderdaad op hetzelfde grensvlak van B-films als Fuller – andere keren voelt het te mager. Maar door Lupino’s werk steeds af te zetten tegen dat van die mannelijke regisseurs, blijven die mannen vooral toch weer de ijkpunten. En de vergelijking loopt onvermijdelijk enigszins spaak, simpelweg omdat Lupino als vrouw niet dezelfde kansen kreeg en dus niet eenzelfde rijk oeuvre kon opbouwen als die mannelijke tegenhangers.

Blinde vlek
Sterker is Seros’ boek wanneer ze Lupino’s films op hun eigen merites beoordeelt en beschouwt. Ze ontleedt bijvoorbeeld hoe Lupino documentaire technieken toepaste om het sociaalrealisme van haar films te onderstrepen. En hoe ze haar controversiële onderwerpen inbedde in genreconventies, voornamelijk van film noir. In Outrage (1953) toont ze de psychologische nasleep van een verkrachting; in The Bigamist (1953) schetst ze een genuanceerd portret van een man die er twee gezinnen op nahoudt.

Als centraal thema in Lupino’s werk ziet Seros de onzekerheid en onrust onder het oppervlak van Amerika na de Tweede Wereldoorlog. “De films van Lupino erkennen en betreuren de valse belofte van de naoorlogse Amerikaanse Droom”, schrijft ze. Sterk is haar analyse van The Hitch-Hiker (1953), die te boek staat als de enige door een vrouw geregisseerde klassieke film noir. Twee vrienden geven een lift aan wat een moordlustige sociopaat blijkt en het steekspel dat volgt drijft op de fragiele kurk van masculiniteit. Maar, zo betoogt Seros, op de achtergrond gaat de film ook over hoe vrouwen, die tijdens de oorlog bij afwezigheid van de mannen volop buitenshuis werkten, na die oorlog weer terug achter het aanrecht werden gedreven.

“Wat doe je met iemand die niet gezien kan worden?”, vraagt Seros zich af. De blinde vlek die vrouwelijke regisseurs lange tijd waren voor veel filmcritici en -historici, maakt dat er nauwelijks een archief is opgebouwd rond Lupino’s werk en dat echoot door in Seros’ boek. De bespreking van Lupino’s televisiewerk blijft te veel steken in een opsomming en Seros heeft nogal de neiging in herhaling te vallen. Zo benadrukt ze eindeloos de ambigue eindes van Lupino’s films. Ida Lupino, Forgotten Auteur is een belangrijke stap in de groeiende erkenning van Lupino als filmauteur, maar dat wat het boek zo nodig maakt, vormt ook zijn grootste belemmering.

Ida Lupino, Forgotten Auteur: From Film Noir to the Director’s Chair Alexandra Seros | 2024, University of Texas Press, Austin | 240 pagina’s | €45,99