Boeken: Catching the Big Fish. Meditation, Consciousness, and Creativity

De geest houdt zichzelf voor de gek om te kunnen ontsnappen aan de horror, daarover schrijft David Lynch in zijn boek over transcendente meditatie. En over Doris Day.

Normaal gesproken had ik een boek met de titel Catching the Big Fish — Meditation, Consciousness, and Creativity als het zoveelste moderne zelfhulpboek links laten liggen. Maar wat blijkt? Dit boek over transcendente meditatie is geschreven door de Amerikaanse regisseur David Lynch, en dat maakt nieuwsgierig. ‘To His Holiness Maharishi Mahesh Yogi‘, schrijft Lynch als opdracht in zijn boek, dat klinkt serieus. En het is ‘m toch echt, op de achterflap kijkt Lynch — getooid met grote grijze kuif — ons recht in de ogen. Lynch heeft wel iets van een gekke professor.

Even later, in de korte introductie, laat Lynch meteen al de term ‘unified field‘ vallen, afkomstig van de moderne fysica. De term zal in het vervolg van het boek herhaaldelijk terugkeren. ‘Hoe meer je bewustzijn is verruimd’, zo legt Lynch uit, ‘hoe dieper je kunt duiken, en hoe groter de vissen die je kunt vangen.’ Het gaat Lynch in dit boek om de diepe wateren waar de vissen krachtig zijn, en puur, en groot, en abstract, en heel erg mooi. Hij vergelijkt vissen met ideeën.

Doris Day
Al lezend in de ultrakorte hoofdstukken — sommige zijn niet meer dan een paar regeltjes — ontstaat vooral het idee dat Lynch in de transcendente meditatie zijn religie heeft gevonden. Zelf ontkent hij dit. ‘Transcendente Meditatie’, zo schrijft hij steeds in hoofdletters, ‘is zelf geen religie. Alle religies vloeien uiteindelijk naar die ene oceaan. Transcendente meditatie is een techniek om die oceaan te ervaren, en het is een techniek die beoefend wordt door mensen van alle geloofsovertuigingen.’

Na verloop van tijd word ik er ook een beetje kriegel van, en misschien komt dat omdat er zo veel herhalingen in het boek staan. Continu spreekt Lynch over dat diepe water, over die grote vissen, over de zaligheid van het verruimde bewustzijn. Lynch heeft duidelijk baat bij zijn meditatiesessies. Na zijn eerste heerlijke ervaring met meditatie, 33 jaar geleden, heeft hij geen dag meer voorbij laten gaan zonder dat hij twintig minuten in de ochtend en twintig minuten in de middag mediteerde. Zijn meditatie-instructrice was ook erg aardig, en ze leek op Doris Day, zo schrijft Lynch. En op de een of andere manier, tijdens het lezen van alle bliss die Lynch door zijn meditaties ervaart, kan ik die depressieve en boze artistiekeling, zoals de regisseur zichzelf ergens begin jaren zeventig omschrijft, niet meer los zien van die altijd opgewekte en opgeruimde Doris Day-mevrouw met hagelwitte tanden en appelrode wangen.

O.J. Simpson
Maar goed, over die herhalingen in het boek. Het lijkt er sterk op dat Lynch’ verhaal ook als een soort mantra is geschreven, de ultrakorte hoofdstukjes, de steekwoorden, alsof je door het lezen in een bepaalde sfeer terecht zou moeten komen. Op de een of andere manier stuit dat dan op verzet, het is te doorzichtig. Zou dat met taal te maken hebben? Want als Lynch filmt, heb ik geen last van de hypnose, en van de raadselen die hij rondstrooit.

Tegelijkertijd is Catching the Big Fish op te vatten als een bijzondere autobiografie van een bijzondere filmer. Je moet wat vaagheden voor lief nemen, maar tussen alles wat diep-dieper-diepst is, staan dan toch ook wel weer mooie dingen, zoals de opmerkingen bij Lost Highway, en dat Lynch bij het maken van die film echt aan O.J. Simpson moest denken, en dan vooral aan de manier waarop Simpson maar bleef lachen. De geest houdt zichzelf voor de gek om te kunnen ontsnappen aan de horror, zo verklaart hij.

Verder praat Lynch ook over digitaal filmen en de toekomst van de cinema en — als geluidskunstenaar — over de vele mogelijkheden van de iPod video die meer dan nu het geval is, het geluid bij film op de voorgrond zal plaatsen. Verwacht van het hoofdstuk ‘Future of Cinema‘ verder niet te veel. Het beslaat een paar regels, voldoende om de iPod video te bejubelen, en te constateren: ‘We’ve just got to get real and roll with the flow.‘

Catching the Big Fish. Meditation, Consciousness, and Creativity, David Lynch | 2006, Penguin Books | 181 pagina’s | 19,95 euro