Boeken – 27 april 2016

Alles wat je wilde weten over filmapparaten maar niet durfde te vragen.

Door André Waardenburg

Wie de geschiedenis van de filmwetenschap als academisch vak bestudeert, zal zien dat het niet alleen onderhevig is aan naamsveranderingen als mediastudies en media-archeologie, maar ook aan trends en modes. In de jaren zeventig semiotiek, structuralisme en psychoanalyse, later aangevuld met feminisme, postmodernisme, cognitivisme, new film history en nog een handvol benaderingen. Dit ging niet voorbij aan de samenstellers van de bundel Exposing the Film Apparatus, Giovanna Fossati en Annie van den Oever. In hun inleiding merken ze op dat er iets cyclisch kleeft aan de discipline mediastudies. Zo memoreren ze dat het in de eerste decennia na de uitvinding van het medium film heel gebruikelijk was om in strikt technologische termen over het nieuwe medium te praten. Dit boek is er in zekere zin een terugkeer naar.
Uitgangspunt van het boek is de collectie filmapparaten die EYE en het filmarchief van de Rijksuniversiteit Groningen bezitten. In 2013 was er het symposium ‘The Film Archive as a Research Laboratory’, waar medewerkers en curatoren van beide instellingen en (internationale) filmwetenschappers een lezing hielden over een apparaat naar keuze uit die collecties. Die lezingen zijn nu gebundeld en vormen volgens Fossati en Van den Oever een vruchtbaar samenkomen van archiefpraktijk en theorie: ze bevatten zowel precieze beschrijvingen van de apparaten als reflecties over de maatschappelijke impact van technologie. Dit alles in het licht van de digitale omwenteling van het laatste decennium, een supersnelle revolutie die bijvoorbeeld kennis over analoge filmprojectie al vrijwel overschreef. Leenke Ripmeester, academica en projectionist, schrijft er een mooie bijdrage over onder de veelzeggende titel: ‘The Erasure of Analog Film Projection’. Ze combineert theorie en praktijk, iets wat Guy Edmonds ook doet in zijn hoofdstuk over de Vitascope Movie Maker, een camera uit 1931 bedoeld voor de amateurfilmer. Voor tien dollar kon je met een compacte camera op pad. Iets wat Edmonds ook doet, om er spelenderwijs achter te komen wat de kwaliteiten en beperkingen zijn van deze camera — eentje waarmee hij zelf experimentele films maakt.
De Franse filmtheoreticus Roger Odin toont zich een enthousiast aanhanger van de mobiele telefoon als instrument om films mee te maken. Hij noemt het ‘p cinema’: "cinema made while thinking portable". En dat is iets heel anders dan de traditionele opvatting over cinema, met films die in het donker geprojecteerd worden op een scherm in een zaal met mensen die allemaal aan hun stoel gekluisterd zijn.
Exposing the Film Apparatus bevat 29 essays over evenzoveel apparaten, onderverdeeld van klein en draagbaar tot groot en niet-draagbaar; van de iPhone tot 3D en Augmented Reality. Het is aan te bevelen de artikelen in kleine doses tot je te nemen: alles in één keer lezen maakt duizelig — de opsommingen van namen, uitvindingen, patenten, technologieën en feiten zijn soms wat te veel van het goede. Ook wint de (archief)praktijk het meestal van de theorie. Op een gegeven moment gaat dat toch een beetje schuren en verlang je terug naar de in filmstudies zo verguisde jaren zeventig. Het begrip ‘apparatus’ werd in de structuralistische jaren zeventig gekoppeld aan ideologie en het effect van ‘de filmtekst’ op kijkers. Een belangrijke interventie die later werd genuanceerd, via een meer cognitieve benadering over de emoties van de toeschouwer. Desalniettemin is Exposing the Film Apparatus een welkome aanvulling, al was het maar als naslagwerk. Alles wat je wilde weten over filmapparaten maar niet durfde vragen.

Exposing the Film Apparatus: The Film Archive as a Research Laboratory | Samengesteld door Giovanna Fossati en Annie van den Oever | 2016, Amsterdam University Press | 478 pagina’s | €39,90

Boeken kort

Reel History: The World According to the Movies | Alex von Tunzelmann | 2015, Atlantic Books | €17,99
Hoe zou de geschiedenis van de wereld eruitzien als we die aannemen zoals hij in films getoond wordt? Met die vraag opent historicus Alex von Tunzelmann haar boek Reel History, dat het resultaat is van haar jarenlange wekelijkse column in The Guardian. Historische onjuistheden in films zijn vaak geen fouten, maar bewuste beslissingen die vanwege budget, logistiek of de verhaallijn genomen zijn. Ze hoeven dus ook niet afgestraft te worden. Het is echter wel belangrijk om je te realiseren hoe groot de invloed van films kan zijn en hoe makkelijk kijkers wat ze zien als waarheid accepteren. Tunzelmann analyseert films op hun historische correctheid, niet om de regisseur te sarren, maar omdat het volgens haar belangrijk is deze informatie aan de kijker mee te geven. Het is vaak voorgekomen dat een film de geschiedenis net wat verdraait en vervolgens als propaganda gebruikt wordt. Tunzelmanns chronologisch opgebouwde boek behandelt een enorm aantal films, die ze stuk voor stuk uitgebreid uitpluist.

Alex Cox’s Introduction to Film: A Director’s Perspective | Alex Cox | 2016, Kamera Books | €25,95
Wanneer critici, academici en theoretici over film praten, gaat het over theorie. Wanneer filmmakers over film praten, gaat het over het proces van kunst maken. Dit maakt Alex Cox’ boek uniek. De meeste boeken die een introductie tot film geven, behandelen puur de filmtheorie, maar regisseur Cox (Repo Man, Sid and Nancy) schrijft in zijn introductie alles waarvan hij denkt dat beginnende filmmakers het moeten weten. De taal van de camera, de verschillende rollen binnen de crew, welke lenzen er gebruikt worden, waar de financiering vandaan komt, enzovoort. Cox werd tot zijn eigen verbazing gevraagd om eenmalig het vak ‘Intro to Film’ te geven op de University of Colorado, en daar is dit boek het resultaat van. Het is dan ook opgebouwd als collegereeks. Er staat keurig aangegeven welk stukje van welke film je op welk moment hoort te kijken. Dit boek dient dus gelezen te worden in een makkelijk te verduisteren kamer, met een beamer en een hele grote stapel dvd’s. En mochten de films niet te vinden zijn, stelt Cox aan het eind van zijn ‘intro to intro’, dan kan je hem altijd om hulp vragen door hem te mailen.

Samenstelling Semna Segal | International Theatre & Film Books | Leidseplein 26 | 1017 PT Amsterdam | t 020-622 6489 | theatreand­filmbooks.com.