Boeken – 14 december 2016

Datum 14-12-2016
Auteur
Deel dit artikel

You May Also Like
Smaak in tijden van overvloed

We vereenzelvigen ons nogal eens met onze smaak — met wat we geniaal, beeldschoon en foeilelijk vinden. Maar wat is smaak eigenlijk? En hoe voorspelbaar, persoonlijk en veranderlijk is die smaak van ons?

Door Janna Reinsma

Over smaak valt niet te twisten, zou Caesar gezegd hebben. Maar daar valt wat op aan te merken. We doen haast niet anders dan twisten over smaak, vond Nietzsche. Als we zeggen dat over smaak niet te twisten valt, hebben we het vooral retorisch over andermans smaak, merkte Hume fijntjes op.
In zijn boek You May Also Like — Taste in an Age of Endless Choice duikt schrijver Tom Vanderbilt in het complexe fenomeen smaak: wat het is, waar het toe dient, hoe en waarom het verandert en wat het eigenlijk over ons zegt. Daarmee heeft hij een interessant onderwerp beet, al helemaal in deze tijd van Facebook, Twitter, Instagram, Bol.com, Spotify, Netflix enzovoort — een tijd die wordt gekenmerkt door een haast eindeloos aanbod van informatie, consumptie- en cultuurartikelen die we kunnen kopen, kijken, lezen, liken, raten en reviewen, waarbij we ons grotendeels door (onze) smaak laten leiden en misleiden.

Misleiden
Misleiden, ja. Want dat is een van de eerste illusies die sneuvelt bij het lezen van dit bij vlagen duizelingwekkende boek: dat onze smaak hoogstpersoonlijk, authentiek en voor onszelf inzichtelijk zou zijn. Smaak is in hoge mate aangeleerd, veranderlijk en makkelijk te manipuleren — wat niet wegneemt dat ‘onze’ voor- en afkeuren toch heel sterk en identiteitsbepalend kunnen zijn. We zijn in veel opzichten ‘strangers to our own taste’, laat Vanderbilt ons herhaaldelijk met merkbaar plezier weten. Zo selecteren Netflix-gebruikers massaal films voor hun te-kijken-lijst — bijvoorbeeld ‘moeilijke’ arthousefilms en maatschappelijk geëngageerde documentaires — die daar dan tijdenlang onbekeken blijven staan. Ondertussen zwicht men na een lange dag werken liever voor een makkelijke, matige serie. Netflix heeft ondertussen allang door waar we echt van houden — door te kijken naar wat we dóen.
Behalve een Netflixbaas trekt er in You May Also Like een legioen experts langs met verrassende en soms ontluisterende verhalen, van programmeurs bij websites als Pandora (een gepersonaliseerde muziekstreamer) tot smaakexperts bij voedingslaboratoria en een jurylid van schoonheidswedstrijden voor katten (tevens hoogleraar psychologie). En uiteraard beroemde denkers over smaak als Kant, Hume, Burke, Bourdieu en Sontag. Zo komen we onder meer te weten dat onze smaakblauwdruk gevormd wordt rond ons 23,5 jaar (Vanderbilt noemt dit onze ’taste freeze’), dat we doorgaans veel beter weten waar we niet van houden dan waar we wel van houden (met verrukkelijke initiatieven tot gevolg zoals het Museum Of Bad Art of Forgotify; een site met meer dan twintig miljoen nooit beluisterde Spotify-liedjes) en dat er zoiets bestaat als ‘search fright’: als we uit miljoenen films en liedjes kunnen kiezen, kiezen we soms uiteindelijk gewoon helemaal niets.

‘Hate watching’
Het zeer goed geresearchte You May Also Like is een fascinerend boek. Het bevat ook voor filmliefhebbers veel lezenswaardigs, niet alleen over hoe Netflix werkt, maar ook over de voor- en nadelen van het feit dat iedereen tegenwoordig online een criticus kan zijn; over de interne dynamiek van ‘user reviews’ en sterrenratings of over camp, ‘hate watching’ en ‘guilty pleasures’. En over hoe we elkaars smaak in digitale tijden steeds sneller, preciezer en onkritischer dan ooit overnemen — en dat geldt net zo goed voor hoogopgeleiden.
Twee kanttekeningen: het boek is merkbaar een verzameling bewerkte artikelen, en mist daardoor nu en dan een fijn ‘sweeping statement’. Ten tweede, en dat is toch een beetje een gemiste kans, staat er geen woord in over de zogenoemde ‘filter bubble’ die sinds Trumps overwinning steeds meer aandacht krijgt: dat onze Google-resultaten en socialmediafeeds volledig worden bepaald door onze zoekgeschiedenis, smaak en voorkeuren, waardoor we steeds meer voorgeschoteld krijgen wat we al (leuk) vinden en denken, en niet meer worden blootgesteld aan het onbekende en het dissonante.

You May Also Like Taste in an Age of Endless Choice | Tom Vanderbilt | 2016, Knopf, New York | 308 pagina’s | €21,95

Boeken kort

Art History for Filmmakers The Art of Visual Storytelling | Gillian McIver | 2016, Bloomsbury Publishing | €49,50
Vanaf zijn ontstaan is film sterk beïnvloed door de literatuur, minder bekend is echter dat de film misschien wel evenveel te danken heeft aan de schilderkunst. Veel van voor de filmkunst essentiële kennis, zoals over compositie, kleur, het gebruik van licht, maar ook ideeën over de betekenis van realisme en representatie, ligt besloten in de schilderkunst. Door middel van vele afbeeldingen laat Gillian McIver zien hoe bijvoorbeeld de film Goodfellas (1990) van Martin Scorsese het schilderij Avondmaal in Emmaüs (1602) van Caravaggio direct naar film vertaalde, en dat ook complete genres zoals de horrorfilm en de roadmovie ondenkbaar zouden zijn zonder de schilderkunst. Als lezer bouw je dankzij dit boek een ‘beeldgeletterdheid’ op waardoor je in staat wordt gesteld in vele beroemde films de even zo beroemde schilderijen te ontwaren.
Bonustip: een mooi voorbeeld van de relatie tussen schilderkunst en film is de tentoonstelling over Lourens Alma Tadema in het Fries Museum, waar getoond wordt hoe vele Hollywoodkostuumdrama’s over de klassieke oudheid zijn schilderijen bijna direct hebben gekopieerd.

The Feel-Bad Film | Nikolaj Lubecker | 2015, Edinburgh University Press | €29,99
Er zijn de afgelopen jaren door een paar van de meest innovatieve regisseurs zeer controversiële films gemaakt die menig toeschouwer vroegtijdig de bioscoopzaal uit joegen. Voorbeelden van deze makers zijn Lars von Trier, Gus Van Sant, Claire Denis, Michael Haneke, Lucille Hadzihalilovic, Brian De Palma, Bruno Dumont en Harmony Korine. Deze makers zijn door hun werk veelal als immoreel, nihilistisch, anti-humanistisch en politiek onverantwoord bestempeld. Toch hebben zij de kunst van het shockeren verfijnd omdat ze geloven dat ze hier iets belangrijks mee bewerkstelligen.
Via analyses van het werk van bovenstaande makers schijnt Lubecker licht op de complexiteiten van de extreme cinema. Is het erg als een film je een naar gevoel bezorgt? Wat proberen de makers teweeg te brengen en hoe doen ze dit? En waarom is het belangrijk dit soort werk te bestuderen?
Op een overtuigende manier zet Lubecker de feel-badfilm op de kaart en nodigt hij ons uit op een nieuwe manier naar het medium te kijken.

Geschreven door