Boeken: Audience of One

In het intelligent geschreven Audience of One: Donald Trump, Television and the Fracturing of America schetst de televisiecriticus van The New York Times hoe de toenemende populariteit van de antiheld op tv de weg plaveide voor Trump.

Op een gegeven moment stond een deel van het Amerikaanse volk niet onwelgevallig tegenover een atypische, onbeschaamde president in het Witte Huis. Televisie is daar medeverantwoordelijk voor, concludeert televisiecriticus James Poniewozik in Audience of One: Donald Trump, Television and the Fracturing of America. Hij karakteriseert op minutieuze wijze de gedaantewisseling die televisie heeft ondergaan: in de jaren zeventig zendt een handjevol televisiezenders tamelijk idealistische televisie uit, geprogrammeerd voor een breed publiek (denk aan dramaseries als M.A.S.H, 1972-1983); in de jaren negentig fragmenteert het televisieaanbod, met als gevolg zowel hoogwaardig drama (The Sopranos,1999-2007) als banale reality-televisie (Survivor, sinds 2000; de Amerikaanse Expeditie Robinson, sinds 1997).

In beide populaire genres wordt de antiheld toegejuicht. Personages als Tony Soprano en Walter White (Breaking Bad, 2008-2013) leven in een gefictionaliseerde verhaalwereld met een complexe moraliteit. Een wereld waarin, zoals Poniewozik schrijft, ‘gemeen zijn een nobele noodzaak is’. In reality-televisie heerst eenzelfde idee: de televisiecriticus – zelf overigens een fervent kijker van reality-televisie als The Bachelor (sinds 2002) – vindt dat in veel shows het leven wordt neergezet als een sociaal-darwinistische competitie. Dat geldt ook voor Trumps eigen realityserie: The Apprentice is Survivor, maar dan gesitueerd in een artificiële zakenwereld waarin Trump een ambitieuze leerling zoekt die carrière kan maken in zijn bedrijf.

Prestaties doen er niet toe in The Apprentice (2004-2017), het gaat er vooral om hoe deelnemers elkaar in de eindstrijd beschimpen, en een wit voetje proberen te halen bij Trump. Poniewozik omschrijft de dynamiek uit The Apprentice niet zonder reden: de Amerikaanse president houdt ervan gevleid te worden, en veel bewindslieden uit zijn regering lijken net als in de reality-serie om willekeurige redenen te zijn aangesteld.

Aan de buis gekluisterd
Zo verbindt Poniewozik op vakkundige wijze Trump de vastgoedmagnaat, Trump de mediaster en Trump de leider van de vrije wereld. Ze vormen één (televisie)personage, dat door de jaren heen zorgvuldig is gecultiveerd. De zelfbenoemde entrepreneur zit namelijk al sinds zijn vroege jeugd aan de buis gekluisterd. Zo kijkt hij als kind graag naar de avonturen van Davy Crockett (1954-1955), een kolonist die het opneemt tegen ‘indianen’ én Mexicanen (ook exemplarisch voor hoezeer veel van Trumps politieke ideeën afkomstig zijn van televisie). Eigenlijk zijn er twee dingen die de miljardair leuk vindt aan televisie: met juwelen ingelegde pracht en praal, en mannen die elkaar in elkaar slaan.

Poniewozik schrijft hoe voor mensen van het kaliber Trump ‘vechten an sich het eindstation is’. En conflict is een vorm van entertainment. Trump wordt zich daar door de jaren heen steeds meer van bewust. Hij verandert van een zakenman in een ongemanierde televisiester; hij is niet meer een ‘bouwer’ van wolkenkrabbers, maar een ‘bezitter’ van dure spullen. Hoeveel hij bezit blijft overigens in het midden, want ‘rijk lijken is misschien nog wel beter dan rijk zijn’ – en televisie is daarvoor het perfecte medium.

Farce
Trump is in dat opzicht een representatie van zichzelf, en zijn show is een simulacrum (naar de theorie van Jean Baudrillard). In The Apprentice zien we niet hoe rijkdom en zakendoen eruitzien, schrijft Poniewozik, maar ‘het beeld dat arme mensen ervan hebben’. Opvallend genoeg heeft de kijker door dat reality-televisie een farce is. Dat lijkt hen echter niet te deren (zie ook Trumps kolderieke optredens bij nieuwszender Fox). ‘Het symbool is belangrijker geworden dan de realiteit’, stelt Poniewozik, en ‘rijkdom is een vorm van amusement’ geworden.

Dus is Trump verworden tot misschien wel de grootste antiheld van nu. TV heeft hem groot gemaakt; groter dan Tony Soprano, groter dan Walter White. Wie had dit kunnen denken? Poniewozik geeft een gecompliceerd maar bevredigend antwoord op die vraag.

Audience of One: Donald Trump, Television, and the Fracturing of America, James Poniewozik | 2019, W.W. Norton & Company, New York | 304 pagina’s | €23,90