Redactioneel – november 2024

In het korte verhaal Reading Aloud in de bundel The Size of Thoughts herinnert schrijver Nicholson Baker zich een voorval bij een voordracht uit eigen werk tijdens een festival in Schotland.

Ergens tegen het midden van de laatste paragraaf leest hij een zin voor waarvan hij bijna moet huilen. De normaalste zaak van de wereld, schrijft Baker, als het om een ontroerende, tragische tekst gaat. Maar dit was een zin die een vrouw beschreef die een muffin in haar tas doet en die ‘besprenkelt’ met roerstaafjes en suikerzakjes. “Waar was het pathos?”, vraagt Baker zich af. Waar was de tragedie?

In de pagina’s die volgen, traceert Baker de oorsprong van zijn verdriet. Iets met een voordracht tijdens zijn studie waarin de passage zat ‘the snow faintly falling… upon all the living and the dead’. Iets over zijn vroegere weerzin tegen schrijvers die uit eigen werk voorlezen, terwijl hij het nu zelf ook deed. Maar ook iets over “dit kleine stukje tekst waar ik nooit trots op was geweest. Ik was het vergeten. En nu ik het hardop voor moest lezen, verbaasde ik me erover dat die zinnen moedig vol hadden gehouden, zonder beloning maar ongehavend.”

Baker weet je te laten voelen waarom hij ontroerd raakte. Maar zelfs als hem dat niet was gelukt, gaf zijn korte verhaal een prachtige observatie prijs: de waarde van onbeduidende momenten, de allerindividueelste ontroering die kijkers en lezers in films en teksten kunnen vinden. Vaak delen we een ontroering met andere mensen in een zaal, gelijkgestemde zielen. Maar net zo vaak voelen we een hele eigen kleine ontroering bij een observatie, zonder dat we de meerstemmige oorsprong van die ontroering kennen.

Onder meer om die reden is het zo’n hachelijke zaak om over nut en effect van cultuur te praten. De grootste gevoelens en ervaringen kunnen in de kleinste dingen zitten. Niet in de dood van Old Yeller of Black Beauty maar als je in Mike Leighs Naked (1993) in een fractie van een seconde tussen al zijn furieuze oreren door in Johnny’s ogen ziet hoe ook hij hunkert naar het contact met een ander.

Of in zomaar een ding dat onbeduidend op een vensterbank staat in een verlaten huis. Juist omdat het voor niemand ooit meer iets zal betekenen. Dingen die nooit in een recensie beschreven zullen worden, nooit in een gesprek genoemd. Als je gevoelig bent voor die taal van de kleinste dingen, wordt cultuur zoveel rijker. Ook al herinner je ze later nooit meer. Of pas als je een voordracht geeft in Schotland en je per ongeluk over ze struikelt en ze plotseling iets uit je allerdiepste donker naar boven halen.