Redactioneel – december 2024

In 2023 kreeg documentairefestival IDFA flinke kritiek omdat het weigerde Israëls oorlogsmisdaden in Gaza te veroordelen en omdat het na een spontaan protest op de openingsavond de leus ‘From the river to the sea, Palestine will be free’ afwees. Twee dagen later erkende het festival dat die leus voor verschillende mensen verschillende dingen kan betekenen.

Rond de afgelopen editie ontstond opnieuw kritiek. Eerst bleek het festival de Russische documentaire Russians at War niet te willen vertonen. Omdat “de politieke positie van de maker niet helder” was, aldus vertrekkend directeur Orwa Nyrabia, maar eigenlijk om “een shitstorm” te voorkomen. Vervolgens vroegen vier Palestijnse filmmakers zich in een ingezonden brief in Het Parool af waarom IDFA zich fel uitsprak over Oekraïne, maar “zo stil blijft” over Gaza.

Het is een volstrekt begrijpelijke behoefte (in sommige gevallen een noodkreet) om te willen dat filmfestivals zich uitspreken. Maar we realiseren ons niet goed genoeg dat die festivals zo steeds verder verstrikt raken in een krachtenveld waar ze zelf niet uit kunnen komen. Met mogelijk ingrijpende gevolgen.

Vorig jaar keurde de stad Berlijn een pro-­Palestijns protest op de openingsavond van de Berlinale af door te dreigen met gevolgen voor de financiering van het festival. Ik heb hier geen enkel ander festival op horen reageren, maar ik vermoed dat festivals over de hele wereld daarvan zijn geschrokken. Door zo’n reactie voelen festivals zich aan de ene kant klemgezet door een deel van de publieke opinie (inclusief door filmmakers zelf) en aan de andere kant door geldschieters. Het gevolg op termijn kan alleen maar zijn dat festivals shitstormen proberen te voorkomen en dus op veilig gaan spelen.

Met het verdwijnen van publieke omroepen en de neiging van mensen wereldwijd om zich terug te trekken op hun eiland van de juiste mening (ja, Filmkrant is verhuisd naar BlueSky, maar die beslissing namen we omdat X een propagandamachine is geworden met ideologische algoritmen) behoren filmfestivals tot een krimpend aantal plekken waar mensen met verschillende ideeën kunnen samenkomen. Maar nu worden ook zij bedreigd. Geldschieters – fondsen, overheden – moeten zich goed realiseren welke gevolgen het soort dreigementen als dat van de stad Berlijn kan hebben voor de artistieke vrijheid van festivals. Net als activisten die eisen dat festivals zich uitspreken.

Op de achtergrond speelt een groter verhaal. Politieke extremisten hebben inmiddels door dat media die hen onwelgevallige meningen publiceren ook gewoon gekocht kunnen worden en zo het zwijgen kunnen worden opgelegd. Zelfs in landen waar pluriformiteit is verankerd in de grondwet, kan dat op termijn de persvrijheid bedreigen. De invloed van het grote geld en de ‘broligarchy’ op een vrije cultuur brengt risico’s met zich mee. Het is slim om daarover na te denken.