Zwartboek

De verloren zoon was terug. Eindelijk. Het had wat voeten in de aarde, wat gekrakeel hier en daar, maar hij was terug in Europa, klaar om zijn subversieve boodschap te verkondigen, zoals hij dat in het verleden al zo vaak en met zoveel succes deed.

En zie! De mensen geloofden hem blindelings. Ze gaven hem geld en alleen al op zijn naam kon hij de duurste en tegelijkertijd succesvolste film uit de Nederlandse geschiedenis maken, over een onderwerp waar hij zich al zo lang mee bezig hield: het subversieve gedrag van de Nederlanders aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, zeg maar: de achterkant van het Achterhuis.

Maar wat zien ik? Is dit naar Venetië gestuurd? Dit… dit… conventionele thrillertje?

In Amerika was hij Europees en in Europa is hij Amerikaans; dat wordt scoren tijdens de komende Oscars. Rachel Steinn (een naar de jonge Marlène Dietrich gestylde Carice van Houten) is een overlever die, als de boerderij met haar onderduikadres wordt opgeblazen, geen traan laat om de doden en meteen de draad weer oppakt. Logisch in oorlogstijd en typisch voor Verhoeven. Voorbij het goed en kwaad, liefst via het goed en kwaad. Maar Rachel is hoofdzakelijk goed, en ontpopt zich in Zwartboek meer en meer tot een naïeve en nooit al te schuldige verzetsheld, die zo haar talenten heeft en daar op momenten als het moet, handig gebruik van kan maken; maar die ook nog zoiets als gevoelens heeft. Eigenlijk een heel gewoon meisje dus. Daar tegenover staat Ronnie (Halina Reijn) die als een ware hoer met alle winden mee waait. En wat is overleven meer dan het eigenbelang vooropstellen?

Ronnie is het zwarte boek, maar veel meer dan een stofomslag van lachen en zuipen krijgen we van haar niet te zien. Verhoeven en scenarist Gerard Soeteman richten zich steeds maar op dat engeltje, in scènes die al eindeloos in eerdere films te zien waren. Weer die beelden van de bezetting, de bevolking die lijdt, de oorlogstaferelen, het oude jongens krentenbrood van het verzet… waar is hier in jezusnaam dat grijze verleden gebleven? Zit dat in de oprechte liefde van Rachel voor de Duitse SD-soldaat Müntze (Sebastian Koch)? Is dat alles? Is dit het verhaal dat hij ons na al die jaren komt vertellen?

Dat hele goed-fout thema is niet meer dan een goedkope plotwending. Na grofweg anderhalf uur is de oorlog – eindelijk – afgelopen en is plotsklaps niets meer wat het lijkt. Dubbelspionnen, verraad en nog wat van die elementen uit goedkope thrillerpockets passeren de revue, zonder dat Verhoeven er ook maar iets persoonlijk-subversiefs aan toe kan voegen, want ook die emmer met stront kennen we nu wel. Conventioneel, het is een woord dat nooit met hem in verband gebracht kon worden, maar Zwartboek maakt het waar: al die dichtgeplamuurde Spielberg-muziekeffecten, de overdadige aandacht voor art direction en make up, de vaak gênant bedachte bijrollen vol bordkartonnen clichés; het kan zo de menslievende bühne van Joop van de Ende op. Dames en heren, hier is voor u: Zwartboek, de musical!

De verloren zoon kwam terug met lege handen.

Nog nooit leek hij zo oud.