The Sky Above Us (IFFR Live! Marinus Groothof over)

Mensen dansen op de vulkaan in Marinus Groothofs The Sky Above Us, een onverwacht sensuele film over de bombardementen in Belgrado in 1999. Tijdens IFFR Live! is de film gelijktijdig in 34 Europese bioscopen te zien.

Door Mariska Graveland

In The Sky Above Us proberen een actrice en twee medewerkers van de staatszender RTS grip op het leven te houden terwijl de NAVO-bombardementen Belgrado treffen tijdens de Kosovo-oorlog in het voorjaar van 1999. In zowel Marinus Groothofs korte film Sunset on a Rooftop (Gouden Kalf) als deze nieuwe film kijken feestende jongeren vanaf een dak naar de vallende bommen. Groothof: "Ik wilde weten hoe het voelt om onder zo’n dreigement door te gaan met je leven en hoe mensen omgaan met de angst. Drie maanden lang werd er steeds aan het eind van de dag gebombardeerd. Het was ongeveer bekend op welk doelwit, en hoewel het vaak fout ging was het toch enigszins voorspelbaar. Waardoor je wel door de stad kon lopen."
Groothof heeft in de film niet veel woorden nodig om duidelijk te maken dat de personages zich niet laten kisten. The Sky Above Us is ook een sensuele film: in het begin van de film doet een vrouw haar make-up op en trekt ze sexy kleren aan terwijl het luchtalarm klinkt, en flirt ze met een man in het trappenhuis. "Sommigen herinneren zich dat voorjaar als een te gekke tijd waarin je met iedereen kon neuken. Want het maakte toch niet meer uit, het leven is misschien morgen afgelopen. Het was ook een hele sociale tijd, mensen kwamen op de hoek van de straat samen om te eten, je had veel te delen. Dat is wat mensen nu wel missen. Men gaf niet toe aan angst. Een van de mechanismen die in werking treedt in zo’n gevaarlijke situatie is ontkenning. Uit zelfbescherming."

Marinus Groothof (portret Geert Snoeijer)

Paria’s
"De bombardementen vonden nog maar vijftien jaar geleden plaats. Dat was de eerste keer dat ik me kon identificeren met zo’n gebeurtenis, omdat de mensen dichtbij me stonden — we hielden van dezelfde films en muziek. Vrienden werden ineens gebombardeerd terwijl ze Miloševi? ook een hufter vinden. Voor het eerst vroeg ik me af wat ik zou doen als ik opeens gebombardeerd wordt."
De buitenwereld vond zo’n beetje alle Serviërs medeplichtig waardoor ze zich als paria’s moeten hebben gevoeld. "Terwijl er veel protesten tegen de regering waren voordat de bommen vielen. De jongen in de film die bij de staatstelevisie werkt, heeft niets met zijn eigen regime. Hij dacht altijd dat hij westers was, maar blijkbaar ziet het Westen hem als een agressor en middeleeuwse moordenaar. Dan kom je tussen twee werelden terecht. Op een gegeven moment strookt de ontwijkende manier waarop de drie personages met de dreiging omgaan niet meer met de werkelijkheid, het loopt spaak, ze moeten zich opnieuw positioneren."
De actrice in de film wil niet speechen bij de protesten op de brug omdat ze zich verre van politiek wil houden, terwijl de plichtsgetrouwe medewerker bij de staatszender langzaamaan beseft wat er zich eigenlijk werkelijk op de tv-beelden afspeelt en steeds meer begint te twijfelen. "Het draait allemaal om de vragen waar ik persoonlijk ook mee zit: waar sta ik voor en hoe verhoud ik me tot het leven dat altijd maar weer verandert? Wie moet ik worden, moet ik mezelf bewaken of moet ik mee veranderen?"
In een bijna terloops beeld zien we het hoofd van een van de personages weerspiegeld in de televisie die net is uitgezet. Daardoor verandert het algemene nieuws in een meer persoonlijk verhaal, dat veel complexer is dan het nieuws kan samenvatten. "Het heersende beeld over Servië is niet best. Als je dat wilt nuanceren, moet je wel meer over Servië willen weten dan het eenzijdige beeld dat het nieuws doorgaans schetst."
"Servische films gaan bijna altijd over het trauma na de oorlog en hoe de Serviërs hun leven weer op hebben gepakt. Het verhaal uit mijn film is nog niet verteld. Ik ben niet belast met veel emoties uit die periode en heb er geen politieke mening over. Nederland nam actief deel aan de bombardementen maar dat is me nooit nagedragen. Wel vonden buitenlandse financiers het lastig te begrijpen dat een Nederlander een Servische film over een Servisch onderwerp wilde maken, dat ging er bij de geldschieters niet in."

Zinkend visrestaurant
De Uš?e-toren in Belgrado, die ook in de film getroffen wordt door de bombardementen, biedt tegenwoordig onderdak aan een winkelcentrum met bioscopen. Het was mooi geweest als The Sky Above Us daar ooit vertoond zou kunnen worden, maar die kans lijkt klein. Wel is de film tijdens IFFR Live! simultaan in 34 Europese bioscopen te zien, waaronder drie in Servië.
Naar Belgrado zal Groothof nog vaak terugkeren. "Ik hou van die stad, van het onvoorspelbare en het ruige. Zo ligt er in de rivier de Sava een zinkend visrestaurant, ook de straatverlichting ligt deels onder water, waar de kans groot is dat je de enige gast bent. De ober, die somber met zijn hoofd op tafel ligt, moet over een lange voetgangersbrug naar mij toe lopen om een biertje te brengen. Zo surrealistisch is dat, het is net theater. Verderop in Nieuw-Belgrado staat het vol met naargeestige woonblokken. Maar ik ben zelf vlakbij de Molenwijk in Amsterdam-Noord opgegroeid dus voel me tussen die gekke flats eigenlijk bijna thuis."