SITCOM

François Ozon houdt ervan met genres te spelen. Zijn kortere film Regarde la mer, die vorige maand in roulatie is gegaan, is een donkere, angstaanjagende film die baadt in heldere kleuren en zonlicht. Ozon bouwt in die film de spanning heel zorgvuldig op tot een onontkoombare climax. Zijn nieuwste film Sitcom onthult eveneens de duistere kanten van het menselijk wezen, maar is een stuk luchtiger.

In Regarde la mer is het een rugzaktoeriste die met haar komst de harmonie verstoort, die spanning en onrust teweeg brengt. Ook in Sitcom brengt Ozon een vreemd element in binnen de ogenschijnlijk stabiele omgeving van een net en welgesteld gezin. Dit keer is het een laboratoriumrat die de vader in een kooitje mee naar huis neemt als presentje voor zijn kinderen. Het dier roept in eerste instantie verschillende reacties op, maar uiteindelijk weet niemand te ontkomen aan de aantrekkingskracht die het uitoefent en de vreemde invloed die het op hen heeft.
In de eerste episode, waarin het gezin wordt geïntroduceerd en de rat zijn intrede doet, herkennen we de manier waarop Ozon in Regarde la mer spanning opriep: bijna-gewone situaties die verontrustende eigenaardigheden bevatten. Kleine voorvallen die een onbehaaglijk gevoel van naderend onheil oproepen. De loerende blikken van het nieuwe dienstmeisje, de dochter die in de spiegel kijkt alsof ze zichzelf voor het eerst ziet. De betekenis ervan is nog niet te duiden, maar ze roepen een sfeer van onafwendbaar onheil op.

Kwaal
De zoon, Nicolas, een ernstige, wat teruggetrokken jongen, verkondigt tijdens een dineetje die avond homoseksueel te zijn en Sophie springt ’s nachts uit het raam. In de volgende episode, enkele maanden later, is de desintegratie van het gezin een feit. Sophie is na haar ‘ongeluk’ zowel geestelijk als lichamelijk gevoelloos geworden, en gebruikt haar vriendje David voor haar masochistische spelletjes. Nicolas organiseert onderwijl orgieën op zijn slaapkamer. Het dienstmeisje bovendien is lui en brutaal geworden. De moeder realiseert zich dat haar man in feite altijd al dodelijk onverschillig is geweest en zich verschuilt achter gemeenplaatsen. Ze heeft niets aan hem en haar liefde richt ze nu volledig op Nicolas, die ze wil genezen van zijn kwaal door hem te verleiden. Seksuele verwikkelingen doen zich in steeds nieuwe variaties en combinaties voor, maar de spanning is er uit. Ozon is veel beter in het kleine en subtiele gebaar dan in deze karikaturale uitvergrotingen.
Het thema van Sitcom is snel duidelijk, al was het maar omdat het een thema is dat eerder, en vooral beter, onder handen genomen is door bijvoorbeeld Buñuel en Pasolini: de onderliggende frustraties en seksuele verlangens van een keurig en degelijk bourgeois gezin, en het ontmaskeren van de fatsoensnormen van de gegoede burgerij. In Pasolini’s Teorema is het een mooie jongeman die als ‘vreemd element’ de gevestigde orde van een gezin binnendringt. Hij verleidt de gezinsleden een voor een, en in zijn gesprekken met hen laat hij hen kennismaken met hun ware aard: de dubbele moraal van de moeder, de homoseksualiteit van de zoon, de zelfgenoegzaamheid van de vader en de ziekte van de dochter. Hij verdwijnt net zo plotseling als hij gekomen is, maar geen van de gezinsleden is in staat hun normale leven weer voort te zetten nu ze eenmaal hun onderdrukte verlangens en frustraties hebben leren kennen.

Misleidend
Ozon geneert zich niet voor zijn wat eclectische werkwijze; hij maakt graag gebruik van bekende stijlen en narratieve conventies. Voor de vorm ontleent hij elementen uit de soap of sitcom (‘situation comedy’): een enkele locatie, binnenshuis, familiebanden, onderlinge affaires en intriges. Een gang met deuren waarachter zich van alles afspeelt, mensen die in en uit lopen en elkaar treffen, wat weer de basis legt voor nieuwe verwikkelingen. Maar tegelijkertijd draait hij conventies ook om: er zijn geen geheimen, alles gebeurt in de openbaarheid, iedereen weet alles van elkaar. En wat in soaps alleen gesuggereerd wordt, wordt door Ozon expliciet getoond.
Dit alles is misschien speels en fris, inhoudelijk stelt het weinig voor en is het vooral weinig doordacht. Een rat als oorzaak van de totale ontwrichting van een gezin is een willekeurig en onzinnig gegeven. Niet erg aannemelijk ook. De subjectieve shots van het dier laten er echter geen twijfel over bestaan en ook de moeder wijst de rat uiteindelijk aan als bron van ellende, maar het is onduidelijk waarom. Het is misleidend dat in eerste instantie het (Spaanse) dienstmeisje als vreemdeling wordt binnengehaald. Dat het gezin weer gelukkig en verenigd is bij de begrafenis van de vader suggereert dat híj de aanstichter van het kwaad was. Ook een bizar verhaal als dit moet toch althans binnen de grenzen van de film zelf coherent en geloofwaardig zijn. De scherpe kritiek van Pasolini kwam voort uit een persoonlijke afkeer van de bourgeosie. Daar heeft Ozon geen last van, voor hem is het een vrijblijvend thema dat hem in staat stelt een spel te spelen. Maar zelfs al zou je daar genoegen mee nemen, dan nog is zijn spel niet amusant of boeiend genoeg.

Petra van der Ree