Rietland

De verkrachting van en moord op een dorpsmeisje maakt iets los bij rietsnijder Johan. Maar een overdaad aan symboliek slaat de verontrustende ondertoon van Rietland plat.

Er zit een onverwachte logheid in het verder minimalistische verhaal van Rietland. Dit zou kunnen verklaren waarom, zoals Sven Bresser aan de pers vertelde bij een voorvertoning voorafgaand aan de première in Cannes afgelopen mei, sommige kijkers zijn film verwarrend vinden, terwijl anderen juist stellen dat hij voor zich spreekt. Naar eigen zeggen geniet Bresser van de verschillende kijkervaringen, maar die kunnen er ook op duiden dat de film op twee gedachten hinkt.

We zien het gezicht van rietsnijder Johan pas als hij thuiskomt en bidt. In de eerste minuten registreert de camera hem van achteren, terwijl hij het riet op zijn perceel snijdt, bindt en verbrandt. Deze stille beelden worden ondergraven door de vele symbolen en thema’s die de film gebruikt en aansnijdt.

Op televisie zien we hoe duizenden vluchtelingen door het rietland trekken. De angst voor buitenlanders vindt een echo in de aanvankelijke verdachte van de moord op en verkrachting van het jonge meisje dat Johan op zijn perceel vindt: iemand van het rivaliserende dorp. Een buitenstaander. Zoals we horen hoe de mondialisering de rietprijzen doet kelderen en zien hoe industriële machines het bestaan van de traditionele rietsnijders aantasten, zo wordt ook deze bedreiging van buitenaf in expliciete termen neergezet.

De vernietiging van het land houdt natuurlijk verband met de verkrachting en moord op het meisje, maar dit is een wat ongeïnspireerde spiegeling tussen de vrouw en natuur, die bovendien weinig nieuwe inzichten oplevert. Interessanter is de verkenning van de duisternis die in het rietland huist, een duisternis die in de mannen lijkt te zijn getrokken.

Zelfs bij Johan, die zich na de vondst van dit meisje beschermend opstelt naar de andere meisjes in zijn dorp, lijkt de aanblik van het halfnaakte meisje iets duisters naar boven te brengen. Zijn ogen blijven even hangen op het rode kanten ondergoed van het slachtoffer, en als er even later een pop-up van een digitale sekswerker op zijn computer verschijnt die hetzelfde soort ondergoed draagt, kan hij zich er niet van weerhouden erop te klikken. Ook deze interne duisternis krijgt een fysieke vorm, door middel van een steen die Johan in zijn wasmachine vindt en een zwart goedje dat hij niet van zijn vingers kan wassen.

Het zijn wegwijzers in het ongerepte landschap. Rietland heeft die helemaal niet nodig. Het riet spreekt voor zich.