NEAK SRE

De in Frankrijk wonende Cambodjaanse regisseur Rithy Panh toont in Neak sre zijn betrokkenheid met zijn rijsttelende landgenoten. Nieuwe generaties moeten zich, zo wil de regisseur, bewust zijn van het belang van rijst voor de hele maatschappij. Tegen de achtergrond van de cyclus van zaaien en oogsten toont Neak sre een gezin, dat een harde overlevingsstrijd voert.

Films uit landen die aan de Mekong liggen, waren bij het Westerse publiek vrij onbekend, Maar vooral met het werk van de Vietnamees Tran Angh Hung (L’odeur de la papaye verte en Cyclo) is de Zuid-oost Aziatische cinema tot Europa doorgedrongen. Maar ook Cambodja kent een bescheiden filmklimaat: zelfs de Cambodjaanse koning heeft een aantal — natuurlijk nogal chauvinistische — speelfilms op zijn naam staan. Neak sre, gemaakt door de Cambodjaan Rithy Panh is echter voornamelijk een Franse aangelegenheid. De film is weliswaar op locatie opgenomen, maar de regisseur woont al geruime tijd in Parijs en de film is met Frans geld gefinancierd.

Giftige doorn
Voordat de in 1964 geboren Rithy Panh op vijftienjarige leeftijd naar Thailand vluchtte — om een jaar later in Frankrijk te belanden — zat hij vier jaar gevangen in de kampen van de Rode Khmer. In 1985 werd hij toegelaten tot de prestigieuze Parijse filmacademie, waarna hij aan het eind van de jaren tachtig een aantal documentaires maakte over de slachtoffers en de vluchtelingen van het Rode Khmer regime. Ook in Neak sre, zijn eerste speelfilm, komt de Rode Khmer even in beeld. De vader van een Cambodjaans boerengezin ziet in een droom hoe het dorp door het leger van Pol Pot wordt platgebrand en de bewoners worden weggevoerd. Of het een voorspelling is of een terugblik, blijft onduidelijk: het jaartal waarin de film zich afspeelt is onbepaald.
In dit Cambodjaanse boerendrama wordt het gezin van vader Poeuv niet door de burgeroorlog dwarsgezeten, maar eerder door het lot — dat in die cultuur wordt toegeschreven aan ongunstig gezinde geesten. Het gezin leeft van de rijstteelt en als de vader door een giftige doorn in zijn voet komt te overlijden, dragen de moeder en zeven dochters de zorg voor de bron van inkomsten. Maar het zit ze niet mee: de moeder raakt overspannen en uiteindelijk staan de kinderen er alleen voor.

Existentiële proporties
De rijstteelt is de enige inkomstenbron van het gezin, maar die rijst staat in Neak sre voor veel meer. De kinderen wordt met de paplepel ingegoten dat het leven bestaat uit het werken op de akkers. Dat blijkt ook als hun vader op sterven ligt. Zijn dood zet het bestaan van het hele gezin op de helling. De rijstteelt is eigenlijk het enige dat hun leven zin geeft en op aangrijpende momenten klinkt dat besef door. Dat zijn de mooie scènes, waarin de rijst haast existentiële proporties aanneemt: het is middel èn doel van het leven. Dit sluit ook aan bij de betekenis die rijst in de Cambodjaanse cultuur schijnt te hebben. Zoals brood in de Westerse wereld is rijst een symbool voor voedsel — en dus eigenlijk voor het hele leven.
Helaas zijn deze momenten schaars en ze verdwijnen in een larmoyant familiedrama op de Cambodjaanse rijstvelden. Neak sre overspant de hele cyclus van zaaien en oogsten. Dat levert natuurlijk mooie plaatjes op: de goudgele halmen wuiven in de wind en de ossen ploegen voort. Panh voelt veel compassie met het zware leven van de boeren en laat in een voortkabbelende stijl zien welke rampen de rijstverbouwers kunnen treffen. Wist u dat de rijstteelt bij tijd en wijle geteisterd wordt door slagregens, mussen- en krabbenplagen? En dat er ook giftige slangen in een rijstveld huizen? Het leven van de rijstboeren is zwaar en we leven met hen mee. Maar een uitgesponnen beeld van de rijstteelt kan de film niet dragen. Zelfs niet als die rijst voor het hele leven staat.

Pieter Bots