L’ AMI HOLLANDAIS

L’ami Hollandais is een documentaire over de vriendschap tussen André Gide en Jef Last, schrijvers en gedesillusioneerde communisten.

"Ach ja, die communistische tijd. Wij geloofden in al die mooie dingen. Achteraf gezien was het allemaal wat naïef." De oudste dochter van Jef Last is aan het woord. Ze vertelt over de jaren dertig, toen haar vader jong was en vriendschap sloot met André Gide. Volgens haar hadden de socialisten een "vreselijke idealisering" van de arbeider. Ze overziet het nu, en haar rol in de documentaire is die van realistische know-it-all.
Last en Gide ontmoeten elkaar in 1934 op het Congres van revolutionaire schrijvers en kunstenaars in Parijs. In 1935 verschijnen ze beiden op het Congres ter verdediging van de cultuur, georganiseerd naar aanleiding van de boekverbrandingen door de nazi’s. In de documentaire zien we het hedendaagse congrescentrum, terwijl voice-overs delen van de lezingen van Gide en Last voorlezen.

KGB
Gide en Last worden uitgenodigd voor een reis naar de Sovjet-Unie. Gide twijfelt. Hij is bang dat ze alleen maar in de watten gelegd zullen worden en dat zijn woorden verdraaid zullen worden, ten gunste van Stalins gedachtegoed. Last is het met hem eens, maar stelt voor om incognito te gaan, zodat ze met eigen ogen de Sovjet-Unie kunnen zien. Uiteindelijk besluiten ze te gaan. Waar Gide bang voor was, gebeurt: de twee worden volgestopt met banketten en het valt hen op dat tijdens hun reis door de Kaukasus in ieder dorp hetzelfde spandoek de reizigers een warm onthaal geeft. Bij een bezoek aan de zwavelbaden stapt een groep jonge rekruten bij Last en Gide — beiden hebben homoseksuele interesses — in bad. Een grapje van de KGB.
Gide heeft het allemaal onmiddellijk door, maar Last heeft het moeilijk. In een brief aan zijn vrouw Ida schrijft hij: "Ik zit tussen Gide en de kameraden in." Gide wil naar huis, maar Last wil naar Spanje, om daar te vechten in de burgeroorlog. Bij thuiskomst schrijft Gide een boek, waarin hij aanmerkelijk minder enthousiast is over zijn reis dan de communisten in de Sovjet-Unie gehoopt hadden. "Gide had beter door wat er gebeurde dan Jef, naar mijn gevoel," vertelt dochter Femke. Maar de waarheid dringt ook tot Last door. Vanuit Spanje schrijft hij Gide: "Je hebt gelijk. Deze propaganda moet ophouden." Als hij op een schrijverscongres openlijk afstand moet doen van het boek van Gide, is de maat ook voor hem vol. Hij zegt zijn partijlidmaatschap op. Bij terugkomst aan het Spaanse front wordt hij gearresteerd op grond van valse beschuldigingen. Hij wordt vrijgesproken maar overgeplaatst naar een dorpje.
L’ami Hollandais is een ingetogen, rustige film. Delen uit briefwisselingen tussen Last en Gide, oude geluidsopnames, beelden en foto’s, afgewisseld met hedendaags beeldmateriaal, vormen de perfecte combinatie om het verhaal te vertellen. L’ami Hollandais is ook een heel treurige film. Het laat zien hoe het idealisme van twee jongemannen door Stalins propagandamachine de kop wordt ingedrukt omdat die, zoals een van de voice-overs vertelt, "alleen goedkeuring accepteert".

Lotte de Wit