HAPPINESS

Happiness, de nieuwste zwarte komedie van Todd Solondz (Welcome to the dollhouse), druipt van het cynisme. Achter de stralende glimlach van de inwoners van New Jersey schuilt een wereld waarin chronische neerslachtigheid en kindermisbruik zich een weg naar buiten banen. Je weet vaak niet of je nou moet lachen of huilen om deze film die balanceert tussen hilariteit en pijnlijke openhartigheid. Toch zegt Solondz: "Ik weiger te geloven dat het onmogelijk is gelukkig te worden."

Todd Solondz

Zomaar een scène uit Happiness: modelvader heeft een goed gesprek met zijn elfjarige zoontje over klaarkomen. Vlak daarvoor heeft vader zich vermaakt met een tienerblaadje vol met knappe jongetjes, want die kunnen hem, in tegenstelling tot zijn vrouw, wel opwinden. Deze vader is een van de vele personages uit Happiness die een façade ophouden voor de buitenwereld, maar ondertussen diepongelukkig en gefrustreerd zijn.
Overdag is vader een keurig ogende psycholoog, die quasi-geïnteresseerd de verhalen aanhoort van een zweterige, seksueel gefrustreerde kantoorklerk. ’s Nachts droomt hij dat hij in een park alle omstanders neerknalt, en als hij even de kans krijgt bedwelmt hij het vriendje van zijn zoon om hem, zoals later in het ziekenhuis blijkt, in alle rust te kunnen verkrachten.
Zijn vrouw is in de veronderstelling dat ze een ideaal leven leidt in de aangeharkte suburbs van New Jersey. Ze begrijpt dan ook niet dat haar zus Joy, het buitenbeentje van de familie, maar niet gelukkig kan worden. Joy wordt omringd door opportunistische vriendjes, oppervlakkige collega’s en haatdragende vreemdelingen. Zij prikt door hun façades heen, en is dan ook degene die het dichtst bij de kijker staat. Alle anderen zijn uitvergrotingen — net geen karikaturen, want daarvoor zien we genoeg menselijke kanten van ze, zelfs van de pedofiel.

Enge insecten
Regisseur Todd Solondz voerde in Welcome to the dollhouse (1996) al een merkwaardig hoofdpersonage op: het lelijke meisje Dawn Wiener, dat door iedereen wordt gepest en bespuugd. Dawn is echter ook geen lieverdje, want Solondz waakte ervoor om van Dawn een slachtoffer te maken. Zo schept ze er zelf sardonisch genoegen in om het hoofd van een barbiepop af te hakken. Solondz is dan ook geen man van de verfraaiing, maar staat eerder in de traditie van David Lynch door een glimmende steen op te pakken en de krioelende enge insecten te tonen.
Solondz heeft eens een lezing gehouden over Welcome to the dollhouse, en op de vraag waarom hij de film heeft gemaakt antwoordde hij dat er vele mensen rondlopen die hetzelfde hebben meegemaakt, en hij wilde ze laten weten dat ze niet alleen waren. Later, zo schrijft een vriend van hem in het voorwoord bij het gepubliceerde scenario, heeft Solondz tegen hem gezegd: "But they are alone. They’ll always be alone."
"Dat is niet tragisch", zegt Solondz in een telefonisch gesprek, "dat is een feit. We zijn alleen, hoe intiem we ook met iemand omgaan. Eenzaamheid is een toestand waarvoor niemand immuun is."
Ook Happiness slaat ondanks de vele hilarische scènes, een dergelijke deprimerende toon aan. Solondz: "De film is een serie van vijf overlappende liefdesverhalen over eenzaamheid, verlangen, vervreemding en isolatie. De façade die iedereen ophoudt is een overlevingsmechanisme om je staande te kunnen houden in de maatschappij. We hebben ze nodig, zonder façades zouden we nergens zijn. Het betekent niet dat iemand niet eerlijk en recht door zee kan zijn, maar als je je gevoelens wilt uiten begeef je je altijd op een glibberige helling."

Koelkast
Happiness begint met een restaurantscène waarin Joy het net heeft uitgemaakt met haar vriendje. "Is it someone else?" vraagt hij bedremmeld. "No, it’s just you", is het goedbedoelde, maar genadeloze antwoord van Joy. Hij staat op het punt om in huilen uit te barsten, maar hij lijkt zich goed te houden en prijst het eten. Maar plots barst de bom: "You’re shit, and ’till the day you die, you, not me, will always be shit!" Het beeld wordt zwart, en dan de titel, Happiness.
De titel is niet ironisch bedoeld, zegt Solondz. Alhoewel de film druipt van het cynisme en Solondz’ pessimistische aard alom wordt bejubeld, gelooft Solondz wel degelijk dat geluk bestaat. "Het korte-termijngeluk bestaat eruit om een koelkast te kopen, of met iemand naar bed te gaan, het soort geluk waardoor we allen worden verleid, hoe vluchtig of oppervlakkig het ook is. Duurzamer is het geluk dat te maken heeft met passie, tolerantie en onbaatzuchtigheid. Die twee soorten halen we allemaal weleens door elkaar, maar ik weiger te geloven dat het onmogelijk is gelukkig te worden. Ik denk echt dat er gelijke hoeveelheden hoop en wanhoop onder ons te verdelen zijn."

Lynchen
Taboedoorbrekend is de film niet, vindt Solondz. Ook al bevat de film een scène waarin vader en zoon openhartig en op liefdevolle toon over pedofilie praten. De zoon barst in huilen uit als vader zegt dat hij zijn vriendje wel, maar hem nooit zal neuken, maar die huilbui is zo gemonteerd dat het net lijkt alsof het zoontje het jammer vindt om uitgesloten te worden van die liefdesdaad van vader. De Amerikaanse ‘onafhankelijke’ distributeur October Films, onderdeel van Universal, besloot de film niet uit te brengen, want, zo stelde directeur Ron Meyer, hij had geen behoefte om de gedachtegang van een pedofiel te begrijpen, en hij wilde niet dat zijn bedrijf betrokken raakte bij de uitbreng van een film die probeert het perspectief van een kinderverkrachter over te brengen. Good Machine Releasing kocht vervolgens de filmrechten.
Solondz: "De grote tragedie in de film is dat de pedofiel eigenlijk een liefhebbende vader is. Als mensen de film shockerend vinden is het denk ik daarom: hij heeft een menselijk gezicht gekregen. Ik wil hem geen sympathiek mens noemen, daarvoor zijn z’n daden natuurlijk te onvergeeflijk, maar hij is wel iemand met een hart en een ziel. Als de kijker besluit om deze man te lynchen, moet je wel beseffen dat hij een mens is en geen monster. De film vraagt je om aansluiting te zoeken bij mensen waar je je normaal gesproken van afkeert. De ‘monsters’ zijn nu eenmaal onder ons.
"Maar taboebrekend wil ik de film niet noemen. Er is geen onderwerp of taboe in de film dat je niet elke dag op televisie of in de tijdschriften besproken ziet, of het nou masturberen, incest of pedofilie is. En alhoewel de film vol zit met seksueel gefrustreerde mensen gaat Happiness niet over perversiteiten. Perversie staat gelijk aan ziekelijke, seksuele uitspattingen, beoefend door freaks, maar in mijn film staat die seks juist een grotere intimiteit in de weg. Die triestheid vind ik belangrijker dan het onderwerp perversiteit op zichzelf. Als iemand dan ook een sensationele film verwacht, is Happiness de verkeerde film om naar toe te gaan."

IJslaag
De verkilling ligt als een ijslaag over de film heen. Solondz exploiteert zijn onderwerp dan ook niet, maar voegt een merkwaardig soort compassie toe, alhoewel zijn betrokkenheid bij de personages zeker niet aan de oppervlakte ligt. Misschien nog de meest subtiel-trieste scène is die waarin een man na veertig jaar huwelijk het bed induikt met een wulpse dame. Het wil niet lukken, waarna zij hem gerust stelt. "You don’t have to feel guilty." "I don’t. I don’t feel anything", zegt de man, waarmee hij de spijker op de kop slaat.
Solondz: "Meestal wordt vervreemding in verband gebracht met de grote steden, maar ik heb zelf dat gevoel juist altijd in de suburbs gehad. Het is makkelijk om af te geven op de levensstijl van de mensen in de voorsteden, want je moet je wel realiseren dat voor veel mensen het leven daar een ideaal is. Verbazingwekkend, maar waar."

Mariska Graveland