El ciudadano ilustre

El ciudadano ilustre begint met interessante ethische vragen, maar verliest zich in ironie.

Het Argentijnse dorpje Salas ligt zeven uur rijden onder Buenos Aires. Nee zes, want de taxichauffeur weet een ‘korte afsteek’. Nee, zestien, want in de middle of nowhere krijgt de taxi een lekke band. In de auto zit de wereldberoemde schrijver Daniël Montavani (Oscar Martínez), die, na bijna veertig jaar in fat cat-Europa te hebben gebivakkeerd, onderweg is naar zijn geboortedorp. Met bekroonde pagina’s uit zijn roman kunnen ze een vuurtje steken om warm te blijven. Montavani is nog niet gearriveerd of de inspirerende anekdotes, waaraan hij zijn succes te danken heeft, dienen zich alweer aan.
El ciudadano ilustre (‘de voorname burger’), in de regie van de Argentijnse Marciano Cohn en Gastón Duprat, wil van alles zeggen, maar verslikt zich in zijn gebrek aan originaliteit. Gelauwerd schrijver Montavani neemt in Stockholm, in het bijzijn van de koning, de Nobelprijs voor de Literatuur in ontvangst. Voor de Argentijnen is dit een nationalistisch pijnpunt, omdat de onderscheiding nooit door een Argentijn gewonnen werd, ondanks ‘hun’ Jorge Luis Borges. De fictieve Montavani speecht intussen bevlogen dat dit het einde van zijn carrière als kunstenaar betekent. Deze prijs bewijst voor hem dat zijn werk behaagziek is; het maakt deel uit van de smaak van het literaire establishment. Kunst moet niet bevallen, kunst moet schuren. O ja. Zijn statement wordt na een pijnlijke stilte met groot applaus ontvangen en zodoende gepresenteerd als iets nieuws. Terwijl dit idee over kunst wellicht wel waar is, maar ook al lang en breed uitgekauwd.
Tegenover deze show staat het kneuterige Salas. Hier krijg je een opgezet gordeldier cadeau. Hier maakt een agressief spritsende luchtverfrisser je aan het schrikken. Daar ligt de kracht van El ciudadano ilustre. Niet zozeer in het spel van Oscar Martínez, ook al kreeg hij er de prijs voor Beste Acteur op het filmfestival in Venetië, maar in het gevoel van authenticiteit dat de makers in dit dorp weten op te roepen. Of het nu een bebaarde jongen is, die een wildzwijnimitatie doet, of een straatartiest, die touwen ronddraait alsof het majorettes zijn. Ze lijken magisch-realistische versies van zichzelf te spelen en zo begeesteren ze.
Salas is samengesteld uit verschillende kleine dorpjes, maar de sfeer voelt specifiek. De lelijke, hoekige nieuwbouwhuizen; de afgebladderde muren van een gesloten ijssalon; het houten, opgeleukte buurthuis; de sandwiches met ogen en oren van stukjes knakworst. De onbezielde cameravoering (uitgevoerd door de regisseurs zelf) is in deze setting te verklaren. Salas is hartelijk, maar houdt niet van poeha.
El ciudadano ilustre bevat mooie vondsten, maar scheert over moeilijke vragen heen. Een prachtige metafoor is dat de auto’s telkens stuk gaan. Montavani kan niet weg, net als de personages in zijn boeken. Maar de film had diepgravender kunnen zijn. Hij raakt aan tijdloze kwesties over schrijverschap, kunst en faam. Welke relatie heb je tot je geboortedorp? Kun je ‘dezelfde als vroeger blijven’? En al is dat niet zo — wat dan nog? Welke verantwoordelijkheid heb je tegenover je onderwerp? Mag je al je herinneringen klakkeloos gebruiken? Door de ironische benadering kiest het op detailniveau sterke script geen partij. En zo kan ook de kijker de vragen moeiteloos van zich af laten glijden.

Laura van Zuylen