Donbass

Het volk leeft in donkere kamers

  • Datum 15-01-2019
  • Auteur Ronald Rovers
  • Thema Filmkrant 417
  • Gerelateerde Films Donbass
  • Regie
    Sergei Loznitsa
    Te zien vanaf
    07-02-2019
    Land
    Duitsland/Oekraïne/Frankrijk/Nederland/Roemenië, 2017
  • Deel dit artikel

Met een reeks korte verhalen laat Sergei Loznitsa de vele gezichten van de Oekraïense burgeroorlog zien. Lachende, woedende, treurende en valse gezichten.

Begrijpelijk dat Sergei Loznitsa niet één chronologisch verhaal koos om de absurditeit (maar vooral ook de dagelijkse realiteit) van de burgeroorlog in Oekraïne te laten zien. Oorlog is chaos, natuurlijk, dus een keurig verhaal met een begin, een midden en een eind heeft iets huichelachtigs. Verder is het gewoon praktisch en slim om in een gebied waar nog steeds van alles misgaat niet te lang op één plek te blijven en niet voor langere tijd afhankelijk te zijn van dezelfde mensen. Donbass is dus een verzameling korte verhalen, verteld met acteurs en niet-acteurs.

Praktisch dus. En toch is het wéér knap wat Loznitsa doet en je begrijpt meteen waarom hij in Cannes in de Un Certain Regard-sectie de prijs voor Beste Regie kreeg. Van de intimiteit van donkere, vochtige kamers waar hulpeloze burgers proberen te overleven en een dodelijk bombardement op een bus met passagiers op een openbare weg, tot wat de provinciale bestuurskamer lijkt, waar gepraat wordt zonder dat er iets gezegd wordt. Het bombardement is geënsceneerd natuurlijk, de donkere kamers, voel je, zijn echt. Het geeft de reikwijdte aan van Donbass, vernoemd trouwens naar de provincie in het oosten van Oekraïne, waar de verhalen zich afspelen.

Het is een hel waar mensen zijn overgeleverd aan de grillen van gekken met wapens. Bij het ene checkpoint stuit de bus met passagiers op het Oekraïense leger, bij het andere op pro-Russische opstandelingen. Elke idioot en vooral ook elke crimineel met een wapen kan zich erbij aansluiten. Hier valt niet te leven, zegt iemand. Mensen ontwaken met angst en gaan ermee slapen. In de eerste paar scènes voert een soort vadsige Vergilius je als kijker dit landschap in. De man is zichzelf overduidelijk aan het verrijken op de zwarte markt met spullen bedoeld voor baby’s en zieken, maar wast zijn handen in onschuld op die gulle, praatzieke manier waar oplichters hier patent op lijken te hebben.

In kleine dingen legt Loznitsa groot gewicht. Een Duitse journalist wordt bij een checkpoint voor fascist uitgemaakt. Misschien is hijzelf wel geen fascist, zegt de soldaat, maar zijn grootvader toch zeker wel. Uit dat zinnetje blijkt hoe lang de wrok wordt meegedragen en hoe moeilijk het is om eraan te ontsnappen. Ook in dit conflict. Zelfs als een nieuwe generatie een nieuwe koers kiest, zijn er altijd wel mensen die je mee terug de modder van de geschiedenis in sleuren.

Donbass heeft zeker absurd-komische noten. “Waar ging dat flying circus over?” vraagt de bestuurder verwijzend naar Monty Python als zijn gasten de kamer verlaten hebben en volstrekt onduidelijk is wat ze precies kwamen vragen.

Toch klinkt hier vooral heel luid een tragedie: armoede, honger, het recht van de schoft dat heerst op straat, een volksgericht dat afrekent met een man die beschuldigd wordt van, tja, wat de schoft maar verzint. In the Fog was de titel van Loznitsa’s fictiefilm over de benevelde moraal tijdens de Duitse bezetting. Die nevel hangt hier ook. Iedereen roept en doet maar wat. Niemand weet meer wat waar is.