DE MUZE

Na de verstekeling legde Ben van Lieshout zich voornamelijk toe op het maken van impressionistische documentaires. Zijn fictiefilm de muze gaat over zijn liefde voor Monica Vitti en andere Europese culturele iconen.

Eigenlijk heeft Ben van Lieshout (1951) geen woorden nodig. Hij is een filmmaker die meer dan veel van zijn Nederlandse collega’s aan beelden genoeg heeft. Hij weet steden te laten spreken in een taal van licht en donker, tijd en ruimte, perspectief en compositie, kortom alles wat film film maakt. Kijk maar naar zijn documentaires de zone (over een afwerkplek) en winkelhart (over winkelcentrum Hoog Catharijne, dat nu de Utrechtse ‘mall’ op afbreken staat een profetische archeologie is geworden). In zijn nieuwste film de muze keert hij weer terug naar het schemergebied van de fictie van de verstekeling (1997). Met die film heeft zijn nieuwste HD-productie veel gemeen. Ook nu is de hoofdpersoon een man die tussen tijd en ruimte leeft. De schrijver die Van Lieshout in dit op het Portret van een jongeman van J.M. Coetzee gebaseerde verhaal opvoert, is ook een soort verstekeling. In zijn eigen wereld: hij is een schrijver die niet kan schrijven. En in de film: de muze kan best zonder de literaire taal van Coetzee. Sterker nog: ik had de film graag zonder (de overigens uitstekend ingesproken) voice-over van Fedja van Hûet gezien.

Zwaartekracht
de muze is een stadwandeling van een moderne Baudelaire, die aan het einde van zijn dagen gekomen niet de woorden kan vinden om te beschrijven wat hij voelt en ziet. Eenmaal wil hij iets meemaken, maar hij weet niet wat. De liefde misschien? Eenmaal liefhebben? En dan? Hij kan zelfs over zijn verlangen niet schrijven. Maar gelukkig hebben anderen die woorden al voor hem gevonden. Hij leest de hele dag: Kafka, Beckett, de existentialisten. Zijn leven is vol literaire spleen en Weltschmerz.
Als hij uitgelezen is vlucht hij in de bioscoop, waar als laatste film op aarde Michelangelo Antonioni’s l’eclisse (1962) draait. En wie zou bij het zien van die film niet op Monica Vitti verliefd worden? Onze jongeman verliest zijn hart, zijn hoofd, zijn zwaartekracht; en daar, in dat vacuüm komt zij (in de figuur van Tara Elders) voor hem tot leven. Had ook van Lieshout zelf, voor wie dit waarschijnlijk een heel persoonlijk en precair project was, vanaf dit moment maar wat beter naar de lessen van Antonioni geluisterd en wat minder naar die van Coetzee. Zijn twee liefdes film en literatuur laten zich in de muze zo slecht mengen dat ze elkaar tegenwerken in plaats van versterken. Als we van Ben van Lieshout niet beter zouden weten, dan zou je denken dat hij een typische adolescentenfilm gemaakt heeft. En nee, dat doet de muze ook niet helemaal recht. De film heeft ontegenzeggelijk iets. Iets herkenbaars. Iets om mee te dwepen, als de film niet zelf al zo hard dweepte. Iets. Als.
Maar de stad blijft bij Van Lieshout de stad. Een ontembare sirene. Zijn eigenlijke muze. Ik hoop dat hij snel naar haar terugkeert.

Dana Linssen