American Sniper

Een Amerikaanse tragedie

  • Datum 25-02-2015
  • Auteur
  • Gerelateerde Films American Sniper
  • Regie
    Clint Eastwood
    Te zien vanaf
    01-01-2014
    Land
    Verenigde Staten
  • Deel dit artikel

Clint Eastwoods American Sniper is oorlogs­­propaganda, roepen tegenstanders. Nee, het is een eerbetoon aan een nationale held, roepen voorstanders. Hoe zit het echt?

Door Ronald Rovers

Is een film over een Amerikaanse scherpschutter in Irak oorlogspropaganda als het perspectief van de tegenstanders buiten beeld blijft en alle Irakezen iets op willen blazen, zoals in American Sniper? In de discussie die in Amerikaanse media over Clint Eastwoods first person shooter is ontstaan, valt (weer eens) op dat weinig mensen naar de film in kwestie kijken, maar vooral reageren op wat anderen roepen. Of gewoon trending topic willen worden.
Documentairemaker Michael Moore schreef op 18 januari op Twitter dat scherpschutters ooit beschouwd werden als lafaards. (En slikte die woorden later in toen de reacties te heftig werden.) Acteur Seth Rogen postte dat de film hem deed denken aan de satirische scène in Inglourious Bastards waarin een Duitse scherpschutter als een soort superheld één voor één al z’n vijanden neerschiet. Twitter ging (weer eens) boem.
The New York Times vatte het mooi samen. Links wreven ze zich in de handen over zoveel onverbloemde propaganda, rechts stonden ze zich op de borst te kloppen. Want hier had je een Amerikaan die tenminste raak schoot.

Scherpschutter
Waar gaat het allemaal over? American Sniper is de verfilming van de autobiografie van Navy Seal Chris Kyle die als scherpschutter in Irak 160 ‘kills’ op z’n naam schreef. Dat is bijna gamejargon voor dodelijke slachtoffers. ‘De meest succesvolle scherpschutter in de geschiedenis van het Amerikaanse leger’, riep de pr-machine toen Kyle’s boek verscheen. Het werd een bestseller. Ongeveer een jaar na verschijnen werd de 38-jarige Kyle in februari 2013 in Texas vermoord door een doorgedraaide Amerikaanse oorlogsveteraan.
Film bestaat niet in een vacuüm en heeft dus altijd betrekking op de wereld waarin hij gemaakt wordt. Eastwood heeft zich in het openbaar ook herhaaldelijk rechts van het politieke midden gepositioneerd en niet alleen door z’n imago van ijzervreter te cultiveren. Als je aan het eind van deze film vervolgens de echte beelden van wapperende vlaggen langs de snelwegen ziet, wanneer de lijkwagen met Kyles lichaam passeert, is het verleidelijk American Sniper als een eerbetoon aan een gevallen Amerikaanse held te zien.

Pis
Maar dan wordt vergeten wat de film óók laat zien. Wie een beetje vertrouwd is met filmtaal weet dat het shot ergens halverwege waarin Chris Kyle — gespeeld door Bradley Cooper, die de film mee produceerde — na een lange nacht door z’n vizier staren op het dak van een huis in Fallujah in z’n eigen pis ligt omdat hij z’n positie niet wilde prijsgeven, het beeld is dat de hele film samenvat. Zijn huwelijk, zijn net geboren zoon, de dode kameraden, de Olympische scherpschutter aan de andere kant — die hij uiteindelijk vermoordt maar die zijn spiegelbeeld is —, alles benadrukt Kyles persoonlijke tragedie. Je kunt het uitleggen als heroïek — kijk wat de man opofferde voor het moederland — maar Eastwood gebruikt nadrukkelijk het perspectief van de eerste persoon enkelvoud. De first person shooter in game jargon.

Benauwend vizier
Om het beeldend te stellen: de film is zelf precies en opzettelijk het benauwende vizier waardoor Chris Kyle naar de werkelijkheid keek. Daarom geen woord over de politieke context van het conflict maar alleen de beelden van de 11 september-aanslagen die voor Kyle de doorslag gaven om in dienst te gaan. Daarom ook vermijdt de film het perspectief van de Iraakse rebellen. Het first person shooter perspectief suggereert een afstandelijke beleving van conflicten, alsof wat zich aan het andere eind van het vizier bevindt niet echt is. Hé, er beweegt iets. Ik haal de trekker over. Hé, het beweegt niet meer. Één keer volgt de camera de kogel naar het lichaam van de tegenstander honderden meters verderop, een esthetiek geleend uit beroemde games als Sniper en Max Payne. Doelwitten zijn niet meer dan objecten omdat ze voor Kyle ook niet meer dan objecten waren — al is die psychologie waarschijnlijk iets te eenvoudig. Niet omdat Eastwood vindt dat het objecten zijn.
Kyles verhaal past in de traditie van eenzame, ge­doem­de strijders die Eastwood als acteur en filmmaker al meer dan vijftig jaar naar het scherm brengt. Zelden trouwens met zoveel focus en precisie als hier en dat verklaart vast een deel van het overweldigende succes van de film. In die zin staat American Sniper veel dichter bij existentiële noodlotsdrama’s als Jean-Pierre Melville’s Le samouraï en Michael Manns Thief dan bij propagandafilms als Act of Valor en Top Gun.

Antioorlogsfilm
Dit is niet een eerbetoon van de ene ijzervreter aan de andere, ook al beleven veel Amerikanen de film zo. Het ene kamp ziet een held, het andere propaganda. Allebei wegen van de minste weerstand. De werkelijkheid is veel smeriger en chaotischer en stelt lastige vragen die men liever vermijdt. Zoals: is oorlog ook voor onze eigen militairen niet veel destructiever dan we wensen toe te geven?
Eastwood heeft ongetwijfeld respect voor Chris Kyle — hij noemt het zelf trouwens een antioorlogsfilm — maar American Sniper laat toch echt vooral de tragedie van een eindeloze strijd zien die elke ziel tot gruis vermaalt. En wie toch denkt dat dit propaganda is, kan zichzelf bij het verlaten van de zaal deze simpele vraag stellen: heb ik zin in oorlog?