Zeldzame trailer Het Elfde Jaar uit 1928 geconserveerd
Filmmuseum EYE heeft een zeldzame vondst geconserveerd. Het betreft de enige trailer van Dziga Vertovs Het Elfde Jaar uit 1928. Sommige bronnen zeggen dat de trailer werd gemaakt door de constructivistische kunstenaar Aleksandr Rodtsjenko (1891-1956) maar voor deze speculatie is volgens EYE-conservator Mark-Paul Meyer geen enkele aanwijzing. Meyer noemt dit verhaal ‘een mythe’.
De blauw getinte trailer is bijzonder omdat hij grotendeels geanimeerd is, met tussentitels die de ‘visuele symfonie’ van Vertov aankondigen. Uitdijende concentrische cirkels komen op de toeschouwer af, met in het midden een abstracte animatie die nog het meest op een omgekeerde kroontjespen met armpjes lijkt. Links en rechts zijn dansende stokjes te zien. Aan het eind van de ruim twee minuten durende trailer wordt de animatie steeds psychedelischer.
In de jaren tien waren er nog geen trailers, ‘coming attractions’ werden aangekondigd door filmpjes met wervende teksten; een vorm die nog het meest doet denken aan de titelkaarten van zwijgende films. De geanimeerde trailer voor Vertovs Het Elfde Uur vormt een tussenstadium, en is een op zichzelf staand kort kunstwerk. Begin jaren dertig ontstond de trailer zoals wij die nu kennen, met filmfragmenten die soms door teksten werden afgewisseld.
De trailer komt uit de collectie van afficheverzamelaar Steef Davidson, die hem zo’n 25 jaar geleden van de erven Vertov kocht. Martijn Le Coultre, een bekend afficheverzamelaar en bestuursvoorzitter van het Affichemuseum Hoorn, kocht de trailer van Davidson en gaf hem in 2010 in bruikleen aan EYE, dat de trailer inmiddels conserveerde.
Hoewel in 2010 (en daarvoor) al bekend was dat het een trailer voor een Vertov-film was, wachtte EYE het geschikte moment af om de conservering ervan wereldkundig te maken. Het Ruskino-programma, het grote aan honderd jaar Russische cinema gewijde retrospectief dat eind september van start gaat, vormde een goede aanleiding. Hier zal de trailer voorafgaand aan de vertoning van Eisensteins Pantserkruiser Potemkin/Potjomkin (1925) worden vertoond, met muzikale begeleiding van Machinefabriek.
De trailer staat ook internationaal in de belangstelling: hij draaide al op het San Francisco Silent Film Festival en het Telluride Film Festival en in oktober op Le Giornate del cinema muto in Pordenone (Italië), het aan de stomme film gewijde festival waar ook Too Much Johnson (1938), de onlangs teruggevonden slapstickfilm die de jonge Orson Welles twee jaar voor Citizen Kane (1941) maakte, in première gaat.
André Waardenburg
28 september t/m 15 december 2013: Ruskino 1913-2013: de vele gezichten van de Russische film. Vertoning trailer op 28 september als voorfilm bij Pantserkruiser Potemkin, in EYE, IJpromenade 1, Amsterdam. Info: eyefilm.nl/ruskino.