Webfilm: Zwarte Soldaten

  • Datum 06-10-2011
  • Auteur
  • Deel dit artikel

Zwarte Soldaten

Zes Nederlandse ex-Waffen-SS’ers doen voor de camera nog een keer hun verhaal. Het was goed voor het Gouden Kalf voor de beste korte documentaire.

Je vraagt je onwillekeurig af hoe de zes ex-Waffen-SS’ers die in Zwarte Soldaten aan het woord komen tegenover de PVV staan. Steunen ze Wilders vanwege zijn streven Nederland zoveel mogelijk van externe invloeden te zuiveren, van gelovige moslims tot Griekse wanbetalers? Of hebben ze juist een broertje dood aan de gedogende rechtspopulist, vanwege zijn pro-zionistische standpunten?

Het illustreert maar weer hoe ambivalent het gedachtegoed van de PVV zich verhoudt tot dat van Hitlers nationaal-socialisten. Uit Joost Seelens Gouden Kalf winnende televisiedocumentaire rijst een niet minder ambivalent beeld op. Zwarte Soldaten laat zien dat jonge Nederlandse mannen sterk uiteenlopende motieven hadden om zich aan te sluiten bij de Waffen-SS, en dat ze er, zeventig jaar na dato, even sterk uiteenlopende ideeën over het nazisme op nahouden.

Het is de vraag of je hen altijd moet geloven. Zo betoogt Jan er, als naïeve 17-jarige kwajongen, "te zijn ingerold". Hij had simpelweg bewondering voor de stoere blonde man met helm op de voorpagina van NSB-lijfblad Volk & Vaderland. Naar eigen zeggen wist hij niets van wat er gebeurde binnen de omheiningen van de kampen waar hij patrouilleerde. En NSB-voorman Rost van Tonningen, die was in zijn ogen toen al een fanaticus.

Andere verhalen zijn juist schokkend vanwege het gebrek aan wroeging, schuldgevoel of kritische zelfinkeer. Klaas, die al een tijdje in Duitsland gewoond had en NSB-lid was toen hij zich aanmeldde, vertelt over het brengen van de ‘heil-Hitler’-groet alsof hij het opnieuw beleeft: "Dan voel je je zo trots". Aan Joden heeft hij nog steeds een broertje dood. Openlijk geeft hij toe hoe hij Joodse koopmannen bedreigde met deportatie — als ze zouden weigeren zijn vrouw aardappelen en groenten te geven.

Seelen, die in Het kwaad buiten, leven naast kamp Vught (2010) al bejaarde omwonenden van het concentratiekamp in het Brabantse dorp voor de camera haalde, interviewt de mannen op koel neutrale toon, tegen de achtergrond van hun oer-Hollandse, bruingelige huiskamers. Hij voegt archiefmateriaal en pianomuziek toe om de kijker naar het verleden terug te schieten. Zo zien we sip kijkende jongens die een nazi-embleem opgespeld krijgen, terwijl Willem oproept jezelf voor te stellen hoe het is om met de Waffen-SS "geconfronteerd te worden".

Het is niet de enige associatie die een tikkeltje ironisch overkomt. Seelen zet met de archiefbeelden letterlijk zijn vraagtekens. Zoals de mannen hun herinneringen in de loop der jaren hebben ingekleurd, kleurt de regisseur hun verhalen weer in. Dit werkt uitstekend als stijlmiddel, maar heeft als nadeel dat je sterk in een bepaalde richting wordt gedirigeerd. Het beperkt je in het vellen van je eigen oordeel.

Zwarte Soldaten vult een nog ontbrekende bladzijde in de geschiedschrijving over de Tweede Wereldoorlog. De meeste aandacht in Nederland is uitgegaan naar de slachtoffers van het nazi-regime, en de verzetshelden die het tegen de Duitsers opnamen. Het perspectief van de ‘daders’ en ‘overlopers’ is veel minder uitputtend belicht. Goed dus dat deze ex-Waffen-SS’ers nog een keer hun verhaal hebben kunnen doen. Al was het maar omdat zij indirect de zwart-wit categorieën bevragen waarin we meer dan zestig jaar na dato nog op de oorlog reflecteren. Waren zij niet tevens slachtoffers?

Niels Bakker

Zwarte Soldaten wordt op 31 oktober a.s. om 22:55 uur op Nederland 2 herhaald.
Zie ook de website voor o.a. de trailer van de film.