Webfilm: Vertigo Variations

Een filmessay over Hitchcocks Vertigo. Maar ook: Vertigo’s dubbelganger. En een film die je net als Vertigo alleen maar opnieuw kunt zien. Zonder dat de betekenis zich ooit helemaal zal prijsgeven.

Het zijn geniale staaltjes van filmkritiek, filmanalyse, filmgeschiedenis, filmeducatie en filmofilie, die bovenal zelf weer uitgroeien tot filmkunst: de films over films van criticus/filmmaker B. Kite. Over de klassieker der klassiekers, de onverslaanbare nummer 1 van de filmcanon, Orson Welles’ Citizen Kane, maakte hij het tweedelige American: Exhibits from the C.F. Kane Museum (2010). Een film uit het hoofd en het hart: een explorerend, avontuurlijk essay, dat Welles’ meesterwerk laagje voor laagje ontrafelt maar ook nog sterker met mysterie weet te omkleven.

Een soortgelijk kunststukje flikt Kite met het kopstuk van de nummer 1 van de regisseurscanon: Vertigo van Alfred Hitchcock. Een film die we niet kunnen kijken, zoals de voice-over in de ouverture filosofeert, maar alleen maar opnieuw kunnen kijken. En opnieuw, en opnieuw, en opnieuw. Het actuele beeld vloeit in deze herconfrontaties samen met fragmenten die eerdere kijkbeurten in ons geheugen hebben achtergelaten. Wat uiteraard bij iedere film gebeurt die we al eens hebben gezien — behalve dat Vertigo volgens Kite op dit procédé is gebouwd.

Vandaar ook de titel Vertigo Variations, waarvan het derde en laatste deel vorige week op Moving Image Source verscheen. Want Hitchcock’s film is in Kite’s lezing geen vaststaande entiteit, eerder een constante variatie op zichzelf. Je zou kunnen zeggen dat Vertigo tevens Vertigo’s dubbelganger is. Zichzelf én een ander. Een beetje zoals de door James Stewart gespeelde John de vrouw van wie hij houdt ‘dubbelziet’ in een andere vrouw. En zo langzaam verstikt raakt in zijn eigen ‘vertigo’ (wat letterlijk duizeligheid betekent) hallucinaties.

Vertigo weet aan elke poging tot definitieve interpretatie te ontglippen. Je kunt de film wel ontmoeten, maar niet kennen; wel aanraken maar niet doorgronden; wel bekijken maar niet zien. Het meesterlijke is dat al deze kwalificaties ook van toepassing zijn op Kite’s eigen filmessay. Het beeld in Vertigo Variations is het grootste deel van de tijd dermate gepixeld en vervaagd dat je het niet echt kunt waarnemen. De voice-over is volgens traditionele documentairewetten een ‘Stem van God’, alleen zonder de bijbehorende claim op de waarheid. De vertelstem komt eerder uit de donkerste krochten van het onderbewustzijn.

Vertigo Variations ontstijgt hierdoor met gemak het niveau van een filmessay over een film. Hij gaat niet alleen óver Vertigo. Het is evengoed Vertigo’s dubbelganger, Vertigo’s ander. Misschien gaat, achter die gepixelde, vervaagde beelden, Vertigo zélf stiekem wel schuil.

Niels Bakker