Webfilm: Van film naar gesammtkunstwerk

In de filosofie van de National Film Board of Canada is film allang geen film meer. Met twee nieuwe apps blaast het 75-jarige productiehuis het gesammtkunstwerk nieuw leven in. Webby-winnaar The Last Hunt is een multimediaal hoogstandje, terwijl Circa 1948 het na-oorlogse Vancouver vangt in een grimmige virtuele wereld. Echt interessant wordt het als je merkt dat het idee van virtual reality juist ter discussie staat.

Zo, en dat was nummer acht. Maar als het aan mij ligt, had de National Film Board of Canada (NFB) meteen een negende Webby Award mogen krijgen. De schitterende app The Last Hunt blinkt namelijk niet alleen uit in de navigatie, maar ook in het gebruik van multimedia. Aan de basis liggen foto’s die Alexi Hobbs maakte tijdens de ‘laatste’ jachtmissie met zijn grootvader, in de wildernis van de Rocky Mountains. Daaroverheen worden Hobbs’ geschreven memoires gedrapeerd, afgewisseld met animaties van hun valstrikken. De soundtrack is onderkoeld melancholisch: dit is een ode aan een ambacht én een icoon van de prehistorische jachtmens.

The Last Hunt voelt als film, maar is het niet. Eerder een gesammtkunstwerk, waarin tekst, beeld en geluid samenvloeien tot een soepel, organisch en dynamisch geheel. En de prijswinnende navigatie? Die onderscheidt zich dankzij de subtiele interactiviteit. Je veegt over het scherm, maar zonder de ballast van het ‘moeten kiezen’. Het lijkt op het drukke, vluchtige surfen over het web, terwijl je eigenlijk in alle rust een verhaal leest, kijkt én speelt.

Dat de NFB even succesvol is bij de ‘Oscars van het internet’ als bij de Oscars voor de film, zegt iets over haar innovatievermogen. Het overheidsgesubsidieerde productiehuis, 75 jaar geleden opgericht door docu-pionier John Grierson, blijft een jonge, brutale hond. In haar missie zegt de NFB het ‘creatieve potentieel van audiovisuele media’ te willen onderzoeken. Dat is geen woord te veel. Film is in haar filosofie allang geen film meer. De NFB koppelt bewegend beeld aan datavisualisaties (Webby-winnaar Bear 71), verrijkt documentaires met origineel bronmateriaal (A Short History of Highrise, genomineerd voor een Webby) en bouwt 3d-webomgevingen die werken als virtual reality (IDFA Doclab-winnaar Out My Window).

Ook de app Circa 1948, die vorige maand als installatie in première ging op Tribeca, is een virtuele wereld. Alleen niet zoals je gewend bent. Waar bijvoorbeeld Second Life streeft naar onderdompeling, beleef je deze wereld ook op meta-niveau. Dat is niet verrassend voor wie weet dat Circa 1948 een samenwerking is met de Canadese beeldend kunstenaar Stan Douglas: een kritisch volger van ons geloof dat media de werkelijkheid ‘objectief’ representeren. Laat staat dat er zoiets bestaat als een perfecte simulatie: de illusie die vr voorspiegelt.

Circa 1948 opent als film noir: met jazzy saxofonen en grommende koperblazers. Als een satelliet uit de ruimte daal je af naar twee locaties in naoorlogs Vancouver: een hotel voor oorlogsveteranen en Hogan’s Alley, een duistere wijk met gokhallen en bordelen. Onderweg beluister je de gesprekken tussen de inwoners, die eruitzien als geesten. Eerst denk je aan een detective-plot, met een mysterie dat moet worden opgelost, maar al snel blijkt de structuur vrijer, dwarrelender. Dit is storytelling als netwerk: met de kijker-speler als ‘knoop’ in een wijdvertakt wegennet. Kijken alsof je je in het midden bevindt, zoals Douglas het zelf noemt.

In dat midden ligt chaos op de loer. Circa 1948 roept vooral vragen op. Douglas heeft een beeld willen schetsen van het interbellum, de periode tussen de amorele oorlogsjaren en de übercorrecte jaren ’50. Maar hoe verhoudt zijn vr-app zich eigenlijk tot de geschiedenis? Als waarachtigheid het streven is, had hij dan niet beter kunnen werken met archiefbeelden uit die tijd? Nu voelt het verleden eerder als een nagebootst heden. Streeft Circa 1948 er dan naar om ons de geschiedenis te laten herbeleven? Of wil Douglas ons vervreemden van het idee dat dat überhaupt kan?

De antwoorden blijven achterwege. Dat is het echte mysterie van Circa 1948 — en tevens de brille. Er is maar één zekerheid. Douglas’ grote voorbeeld Samuel Beckett is nooit ver weg: de koning van het idee dat perfect afgeronde betekenissen niet bestaan.

Niels Bakker