Webfilm: twee videoclips voor vijf muzikanten

Hoe componeer je muziek bij beeld? Of hoe visualiseer je beeld bij muziek? Deze week verschenen twee korte films, die beiden de complexe relatie tussen beeld en muziek verkennen. Onder begeleiding van modern klassiek componist Steve Reich en cult elektronica artiesten Jamie XX, Four Tet, Koreless en John Talabot voeren de films hetzelfde experiment uit, maar dan net even anders: in de ene werd beeld bij geluid gemaakt, bij het andere juist geluid bij beeld.

De relatie tussen beeld en muziek is een ingewikkelde. Toch heeft muziek in de geschiedenis van populaire cinema voornamelijk een dienende rol gehad. Mensen denken vaak over film in termen van beelden, want film blijft voornamelijk een visueel medium. De rol van muziek is er echter niet een om te onderschatten. Al voordat de eerste talkies rond het einde van de jaren ’20 van de vorige eeuw verschenen kon een soundtrack het publiek sturen door elementen, emoties en motieven in een stomme film te benadrukken. Met de komst van de geluidsfilm veranderde die invulling echter: acteurs moesten te verstaan zijn. De alom aanwezige soundtrack werd aanzienlijk teruggeschroefd, maar behield nog wel zijn dienende rol. Dialoog stuwt sindsdien het plot voort, muziek geeft de nadruk.

Toch is de verhouding tussen beeld en geluid ingewikkelder dan dat. Ritme, melodie, harmonie en intensiteit kunnen erg bepalend zijn voor de manier waarop naar beeld gekeken wordt. Probeer maar eens een (stille) film te kijken met andere (of geen) muziek eronder en ervaar hoe belangrijk muziek voor beeld kan zijn. Zeker als de inhoud van de beelden wat abstracter wordt, blijkt muziek essentieel om toch betekenis over te brengen. Als we een persoon voor zich uit zien staren met een dramatische soundtrack eronder interpreteren we het beeld anders dan als er in dezelfde scène popmuziek speelt. Muziek maakt vaak het verschil.

In Continuum wordt dit maar al te duidelijk. Voor haar korte abstracte film vroeg Sofia Mattioli vier producenten van elektronische muziek om elk een deel van de soundtrack voor hen rekening te nemen. Zo zien en horen we in vier segmenten van twee minuten hoe artiesten elk op hun eigen manier de beelden van Mattioli vertaald hebben naar muziek. Visueel zijn de segmenten vrij soortgelijk: met kleur en licht maakte Mattioli beelden, die het meest doen denken aan het digitale equivalent van het abstracte werk van Oskar Fischinger. Af en toe danst Mattioli in het klein door die vormen heen om vervolgens weer te verdwijnen. Elk segment verschilt wel qua kleur, beweging en vorm in kleine mate van de andere, maar het grootste verschil zit hem in de verschillende soundtracks.

Jamie XX, bekend geworden als producent van indie popgroep The XX, trapt af. In zijn interpretatie van Continuum schuilt een kinderlijke onschuld. Door zijn warme synthesizers en volle pulserende beat die klinkt alsof hij onderwater opgenomen is, krijgen de beelden van Mattioli een geruststellende sfeer. Zijn soundtrack geeft het idee alsof Mattioli in een baarmoeder aan het dansen is, zo warm en vertrouwd voelt het aan. Opvolger Four Tet gooit het over een andere boeg. Hij staat de minimale beelden bij met een minimalere muzikale invulling. Hier en daar wat abrupte geluiden, maar vooral veel stilte met tegen het einde aan wat schurende ruis. Muzikaal is zijn versie wat kaal, maar dat past in dit geval bij de zeer minimale, fragmentarische compositie van het segment.

Derde op de lijst is Koreless, een Britse producer die vooral bekend is geworden door zijn filmische synthesizermuziek. Zijn soundtrack voelt het meest dromerig aan. Een muur van synthesizergeluid vult de kamer, terwijl een bundel gekleurd licht het beeld vult. Met minimale percussie pakt hij zijn segment tegen het einde overtuigend in. De Spaanse DJ John Talabot sluit af met het sterkste segment. Zijn soundtrack geeft Continuum een Kubrickiaanse kwaliteit. Zijn muzikale interpretatie houdt rekening met elke veranderende pixel in het beeld. Ritme, melodie, harmonie en intensiteit werken hier perfect samen om de beelden van Mattioli van hogere betekenis te voorzien. Beeld en geluid is hier één.

Met Continuum gaf Sophia Mattioli vier artiesten een mooi vertrekpunt om muziek voor te componeren. Dat het ook andersom kan bewijst Frédéric Bonpapa, die met zijn korte film Light Motif naar beeld zocht (en vond) bij de muziek van Steve Reich. Zijn vertrekpunt: Section II van Reich’s Magnum Opus Music for 18 Musicians. Dit stuk (zoals velen van Reich) begint vrij eenvoudig met een minimale, repetitieve partij als basis, maar stapelt daar laag na laag bovenop. Die eerste eenvoudige partij is altijd nog te horen, maar na verloop van tijd valt er naar zoveel te luisteren dat het soms lijkt alsof de muziek uit zijn voegen moet barsten. Hoe zet je die ontwikkeling om in beeld?

Bonpapa’s oplossing is een cirkelvormige ruimte, het visuele equivalent van Reich’s repetitieve fundament. Zoals Reich laag op laag stapelt, zo vult Bompapa de ruimte met licht, stuiterende balletjes, bewegende rechthoeken en een aapje. Het aapje zit in het in midden van de ruimte en slaat te gade hoe zijn omgeving met allerlei vormen gevuld wordt. Hij is als de luisteraar met een koptelefoon op: plots komt bij het luisteren van Steve Reich de wereld tot leven. De manier waarop Bonpapa al die elementen laat samenkomen is betoverend. Light Motif is daardoor de beste videoclip van een nummer, dat nooit een videoclip nodig had. Iedereen kan namelijk zijn eigen beelden scheppen bij deze muziek. Daarvoor hoef je alleen de muziek harder te zetten en je ogen dicht te doen

Hugo Emmerzael