Webfilm: Painful Painting

Ronald Ophuis heet wel de ‘schilder van het gruwelijke’. In een meesterlijke documentaire legt Catherine van Campen met finesse bloot hoe Ophuis zich tot die gruwelijkheden verhoudt.

Manische depressiviteit kan kunstenaars tot eenzame hoogten drijven. Sla de filmografie van Lars von Trier er maar op na. Het kan ook huiveringwekkender: kunstenaars die met hun werk hun gewelddadige fantasieën kanaliseren. Dat is althans de suggestie die blijft hangen na Painful Painting, een meesterlijk portret van Ronald Ophuis, de succesvolle Nederlandse ‘schilder van het gruwelijke’. Met slim gebruik van filmische middelen dringt regisseur Catherine van Campen diep door tot zijn ziel. In haar kortje Anne vliegt, over een meisje met Gilles de La Tourette, flikte ze dat kunststukje eerder.

Van Campens prestatie is des te knapper omdat Ophuis zichzelf niet meteen blootgeeft. Hij lijkt zich aanvankelijk zelfs nauwelijks bewust van zijn drijfveren. Waarom die metersgrote panelen van een verkrachting in concentratiekamp Birkenau, een executie in Srebrenica, de moord op een zwangere vrouw in Sierra Leone? "Waar gaat je werk over?", wil Van Campen weten. Ophuis komt, na lang peinzen, niet verder dan de tamelijk klinische vaststelling "het leven van gewone mensen onder extreme omstandigheden."

Het is of Van Campen dit voorvoelde, want ze tast de schilder vanaf het begin van de geraffineerd opgebouwde film in close-up af. Blikken vertellen soms meer dan duizend woorden. In Van Ophuis’ ogen lees je opwinding, sensatie, misschien zelfs een licht sadisme. Geweld lijkt hem te erotiseren. Van Campen drukt dat fenomenaal uit, in een beslissende scène, waarin de camera wordt bevestigd aan Ophuis’ kwast. Met beestachtig wilde halen bekrast hij het doek — als een moordenaar die wellustig zijn slachtoffer te lijf gaat.

Legt Painful Painting de aard bloot van een gewelddadige maniak? En in hoeverre zouden wij op dezelfde manier reageren, omdat in ieder van ons misschien wel zo’n maniak schuilt? Wil Ophuis in zijn schokkende schilderijen en Van Campen met haar feiloze portret ons misschien met dat spiegelbeeld confronteren?

Op IDFA, waar moreel eenduidige documentaires traditiegetrouw de boventoon voeren, zorgde het voor een verward en ongemakkelijk nagesprek. Het festivalpubliek is gewend aan regisseurs die het opnemen tegen het onrecht en de misstanden in de wereld. Hier restte een schurende, bijna beangstigende leegte. Van Campen is een talent om in de gaten te houden.

Niels Bakker

* Op het YouTube-kanaal van het Rotterdams Filmfestival zijn dagelijks wisselende festivalfilms 24 uur lang gratis te bekijken.