Webfilm: “Make it into a movement”

Veertig jaar, zo lang maakt Reneé Scheltema al groene films. Haar nieuwe documentaire Normal Is Over is de kroon op haar werk: een zelf geschreven, geschoten en gedistribueerde big picture film over het naderende onheil van het bekende mantra ‘economische groei’. Geen cynische rampenfilm, maar juist een persoonlijke zoektocht naar groene oplossingen voor ons allemaal. Scheltema: "Als ik nu sterf heb ik in ieder geval mijn bijdrage geleverd aan de wereld."

Het is geen geheim dat de wereld overbevolkt is. Dat plant, dier en mens hier onder lijden evenmin. Toch lijken velen zich hier niets van aan te trekken. Ze kopen hooguit ‘nieuwe standaard kip’ of rijden misschien in een hybride auto, al is het maar de vraag of we daar veel mee opschieten. Regisseur Reneé Scheltema vindt in ieder geval van niet. Zij ziet al jaren een paradox in onze consumptiemaatschappij: "Groen is tegenwoordig in de mode, maar veel mensen weten nog niet wat echt groen leven is." Daarom werkte ze met haar dochter Lisa vier jaar lang aan de online te bekijken documentaire Normal Is Over, waarin ze oplossingen zoekt voor de toenemende ecologische problemen van onze planeet. De film is zelf al bijzonder te noemen, maar door de onvoorspelbaarheid van het leven komt hij nog veel harder aan: twee dagen nadat de film voltooid was overleed Lisa. Normal Is Over werd daardoor niet alleen een documentaire voor de hele wereld, maar ook een persoonlijke eerbetoon van Scheltema aan haar dochter.

Deze film koste vier jaar om te maken, bovendien ben je ongeveer de hele wereld afgereisd voor je filmmateriaal. Waarom wilde je Normal Is Over eigenlijk maken? "Ik denk al veertig jaar groen en ik stop in al mijn films wel wat groen. Ook al gaat het er niet specifiek over, dan prop ik het er toch in. Ik zie nu wel dat er een heleboel gebeurd met groen, bijvoorbeeld in de vorm van een groen blikje cola. Ik denk dan: dat klopt ergens niet. Groen is tegenwoordig in de mode, maar veel mensen weten nog niet wat echt groen leven is."

En jij wilde daar verandering in brengen? "Je krijgt zoveel tegenstrijdige informatie mee. Er zijn mensen die zeggen dat de opwarming van de aarde niet bestaat. ‘Ik geloof er niet in’, hoor ik mensen zeggen, alsof het een soort religie is. Terwijl het gewoon een wetenschappelijk feit is. Dat stoorde me: dat mensen niet de big picture zien en geen idee hebben van hoe het met de aarde gaat. Toen dacht ik: ik ben nu oud genoeg om veertig jaar terug te kijken en ik heb nu veertig jaar ervaring als filmmaker. Bovendien ben ik nog jong genoeg om in bomen te klimmen en tien minuten op mijn hoofd te staan en veertig kilo rond te zeulen. Ik ben ook eigenwijs genoeg om de big picture beter uit te zoeken. En de laatste reden was eigenlijk: ik wil nu eindelijk eens een film maken, onafhankelijk van derden, zonder dat iemand over mijn schouder meekijkt en mij op de vingers tikt als er iets uit de film moet. Ik wilde mijn ei kwijt en toen de film klaar was dacht ik: als ik nu sterf heb ik in ieder geval mijn bijdrage geleverd aan de wereld."

Kom je daarom met zoveel groene suggesties in Normal Is Over? "Ik heb op allerlei niveaus naar oplossingen gezocht, want zelfs als je geen geld hebt, kan je iets doen. Daardoorheen loopt het feit dat we maar één planeet hebben en straks met negen biljoen mensen zijn en dat we niet altijd kunnen blijven doorgroeien. Dat is natuurlijk een belachelijke mantra van politici en bedrijven die allemaal niet langer dan respectievelijk vier jaar of een fiscaal kwartaal denken. Zij vertellen de massa het fabeltje dat als we op economisch gebied groeien het allemaal wel goed komt, maar dat is kletskoek. Ik begrijp ook niet dat mensen als Rutte regeringsleider worden om vervolgens te roepen dat we allemaal een nieuwe auto moeten kopen. Dat begrijp ik gewoon niet. Hij is toch niet dom? Ik heb de film dus ook gemaakt vanuit een zekere frustratie. Vanwege het feit dat we een verkeerd pad zijn ingeslagen. Daarom heb ik mijn eigen geld in deze film gestopt. Ik ben totaal blut nu. Vier jaar lang heb ik aan deze film gewerkt. Ik heb mijn eigen huis verhuurd en op de zolderkamer geleefd. In die vier jaar heb ik ook geen andere films gezien, want ik wilde niet beïnvloed worden. Ik wilde dat de film zijn eigenheid zou bewaren."

Over eigenheid gesproken: we zien jou af en toe in de film. Kan je daar iets over vertellen? "Ik denk dat mensen iemand nodig hebben om zich mee te identificeren, dus ik heb de film ook gemaakt als een persoonlijke zoektocht naar oplossingen. Al sta ik niet op de voorgrond, zoals bij een televisieprogramma. De film gaat natuurlijk niet om mij, ik ben eerder een vehikel. En dat ben ik nu nog steeds, omdat ik momenteel probeer de film de wereld in te brengen. Het gaat ook niet om mij. Het gaat om een betere aarde. Bovendien gaat deze film ook over mijn kinderen. Mijn dochter Lisa studeerde aan een soort Rietveld-academie in Kaapstad. Ze was heel creatief, woonde in een klein huisje in mijn tuin en wilde me per se helpen met deze film. Ze was creative director en heeft alle animaties gemaakt in de film, alle interviews uitgeschreven en onze website opgezet. Ik heb 180 uur gefilmd en samen met Lisa heb ik drie jaar gewerkt om dat terug te brengen naar de huidige twee uur."

Betreur je dan dat er iets niet in de film is gekomen? Eén ding eigenlijk maar: een professor die uitlegt dat maar eenderde van de wereld hoeft te begrijpen hoe het grote plaatje in elkaar zit om de koers van het globale schip te veranderen. Dus het is niet zo dat we het allemaal hoeven te begrijpen. Een derde hoeft het maar te begrijpen en dat geeft ook hoop."
"Ik moet je trouwens onderbreken. Mijn dochter Lisa heeft mij tot en met het einde van de film geholpen. Toen de film eindelijk locked was, overleed ze twee dagen later. Ik ben twee maanden van de kaart geweest en dat zal ik nog heel lang zijn. Ze was 25 jaar oud."

Hoe kijk je dan nu terug naar deze film? "Als ze was overleden tijdens het maken had ik deze film waarschijnlijk niet kunnen afmaken. Maar omdat ze was overleden twee dagen nadat hij klaar was, had ik na twee maanden besloten om de film toch uit te brengen en niet alleen op te dragen aan alle mensen van de wereld, maar ook aan haar. Ik kan wel in een hoekje gaan zitten huilen, maar daarmee komt ze niet  terug. Ik denk ook dat ze had gewild dat ik door zou gaan. ‘Make it into a movement’, zei ze me zo vaak. En dat wil ik ook gaan doen: een beweging creëren, zodat het logge schip kan draaien. Mocht de film ooit winst maken, dan ga ik ook geen Hummer kopen om mee naar de Albert Heijn te rijden, maar juist iets ecologisch en educatiefs opzetten. Dat zou ik eigenlijk met haar doen, maar nu wil ik dat alsnog doen. Ik hou nu het hoofd boven water dankzij deze film."

Hugo Emmerzael