Webfilm: Esther Urlus: oerknal van de hersenschors

Onder het geweld van de muzikale talentenjachten en humoristische huisdieren die ook de webfilmhitlijsten van 2013 domineren, dreigt het Vimeo-kanaal van experimenteel filmmaker Esther Urlus onder te sneeuwen. Onterecht, want zij maakt films over de pre-menselijke waarneming. Morbide en meditatief.

Op het filmische web komen nieuwe pareltjes spontaan bovendrijven. We zijn op avontuur zoals de eerste ontdekkingsreizigers: gatekeepers die ons in de juiste richting wijzen ontbreken. Maar schijn bedriegt. Ongemerkt worden we gestuurd door wiskundige algoritmen. Met behulp van data over ons surfgedrag bieden YouTube en Vimeo, net als de webwinkels Amazon en Bol, vooral meer van hetzelfde. Lees: meer van hetzelfde binnen de grenzen van onze smaak.

Voor wie nu acuut nostalgie krijgt naar de dolenthousiaste filmnerd in de cultvideotheek: ook dwarse gatekeepers hebben nog altijd iets in de melk te brokkelen. Op de valreep van het nieuwe jaar stuitte ik op het Vimeo-kanaal van Esther Urlus. Een spontane ontdekking. Althans, dat praatte ik mezelf aan. Maar toen ik mijn ontdekkingsreis voor dit stukje probeerde te reconstrueren, bleek ik ouderwets stevig bij de hand genomen. Via mijn RSS Feed was ik beland op het cinefiele blog Fandor, waar filmjournalist Michael Sicinski zijn ‘slapende’ meesterwerken van 2013 op een rijtje zet.

Het is een heerlijk obscuur lijstje, waarin Urlus’ Deep Red op de tweede plaats prijkt. Urlus is een nazaat van Stan Brakhage, die op het eerste gezicht op zelfonderzoek is: naar de essentie van het medium. Liggend op de achterbank van een auto filmde ze de boomkruinen die boven haar voorbijsuizen. In zwart-wit, om daar vervolgens additieve kleurmenging op toe te passen. Terwijl schilders de drie primaire kleuren combineren om richting donkerte te werken, ging Urlus juist op zoek naar het verlossende licht.

Maar wat een spel met ritme en kleur lijkt, gaat op een dieper niveau over de pre-humane waarneming. Ook in dat opzicht is Urlus schatplichtig aan Brakhage, die zijn werk voorstelde als een "oog dat niet gestuurd wordt door de menselijke wetten van perceptie." De boomkruinen transformeren tot abstracte patronen, in vurig rood, donkerblauw en botergeel, die uiteindelijk uiteenspatten in een overweldigende kleurenorgie. Urlus’ kinderherinnering, gereduceerd tot primitieve natuurkundige werkelijkheid.

Deep Red voelt daarmee als een terugkeer naar de oerknal van de hersenschors. Een morbide en beangstigende, maar ook meditatieve en hallunicatoire trip. Of, in de woorden van Brakhage: "Stel je een wereld voor die wordt bevolkt door onbegrijpelijke objecten, glinsterend met een eindeloze gevarieerdheid van beweging en ontelbare kleurschakeringen. Stel je een wereld voor voordat ‘het begin het Woord was’."

Niels Bakker